Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliyev pul va banklar

Ks - kredit foiz stavkasi;

Bs - bazaviy yoki praym-reyt stavkasi (bank maijasini hisobga olingan holdagi);

U - ustama, birinchi sinfga kirmaydigan mijozlarga majburiyatlami bajara olmasligi uchun qoyiladigan ustama;


Ustama
Rm - risk mukofoti.


Kredit foiz
stavkasi
Bazaviy
stavka
(praym-
rayt)

“Praym-rayt” stavkasi pul bozorining muhim stavkalari o‘zgarishi natijasiga asoslanadi. Yetakchi banklar tomonidan “praym-rayt” suzib yuruvchi stavkani hisoblashning ikki xil usul bilan amalga oshiriladi:

• 
  “praym plyus” usuli;
  
• 
  “praym ko‘paytirish” usuli.
  

1970 yillardan boshlab, xo‘jalik subyektlariga taqdim etiladigan kreditlar boyicha asos sifatida ishlatiladigan foiz stavkalar “praym- rayt” bilan bir qatorda tijorat banklari LIBOR (London banklararo taklif stavkasi) stavkasini keng doirada foydalana boshladilar. Bu bank tizimining globallashuvi bilan hamda yetakchi banklar tomonidan yevrodollami kredit resurs sifatida tobora ko‘p ishlatilishi bilan bogliq.

Kredit boyicha “praym-rayt” asosida foiz stavkalaming takomillashgan modeli 1980 yillarda paydo boldi. “Praym- rayt” modelining paydo bolishi kuchli raqobat sharoitida yirik banklaming bozorni egallash va mijoz bazasini kengaytirishga qaratilgan faoliyati bilan izohlanadi. Bank kreditlariga talab ortib borgan sari, foiz stavkani kerakli darajada ushlab turish va boshqa banklar bilan raqobatlasha olish muammosi paydo bola boshlaydi. Misol uchun AQShda ko‘pchilik banklar ba’zi yirik va o'rta

korporatsiyalarga “praym-reyt”dan past pul bozori stavkasi bo^icha bir necha kun va hafta muddatga operatsion xarajatlar, riskni qoplash va daromad olish uchun unchalik katta bolmagan marja (0,25 foizdan 0,75 foizgacha) qo‘shib boriladigan foizlarda kredit berishni amalda qollay boshladi. Ushbu stavka quyidagi formula asosida aniqlanadi: