Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliyev pul va banklar

3 .foizlami hisoblash asosiy

qarzning qoldiq summasidan kelib chiqqan holda amalga oshiriladi.

1. 
   Oddiy foiz stavkasida.
   
2. 
   Diskont foiz stavkasida.
   

4. 
   Murakkab foiz stavkasida.
   
5. 
   Aralash foiz stavkasida.
   

4........................... hisoblangan foizlar asosiy qarz qoldig'iga qo'shilib hisoblanadi.

1. 
   Oddiy foiz stavkasida.
   
2. 
   Diskont foiz stavkasida.
   

D. Murakkab foiz stavkasida.

E. Aralash foiz stavkasida.

5. 
   Kreditlar bo‘yicha qaysi foiz stavkasida inflyatsiya darajasi hisobga olinadi?
   

1. 
   Nominal foiz stavkasida.
   
2. 
   Oddiy foiz stavkasida.
   

D. Murakkab foiz stavkasida.

E. Real foiz stavkasida.

5. 
   Qanday turdagi foiz stavkasi rivojlangan mamlakatlar bank amaliyotida inflyatsiya yuqori bo 4gan sharoitda kreditlar qadrsizlanishining oldini olish maqsadida qo'llaniladi?
   

1. 
   Oddiy.
   
2. 
   Antisipativ.
   

D. Murakkab.

E. Dekursiv.

5. 
   Kredit bahosining funksiyalari to‘g‘ri keltirilgan qatomi aniqlang.
   

1. 
   Maqsadlilik, foizlilik, ta’minlanganlik, qaytarishlilik.
   
2. 
   Qiymat, muomala, to^ov, xalqaro.
   

D. Bankrotlikdan himoya qiluvchi, zarur mablag‘, ta’minot, rivojlanish regulyatori.



raghatlantirish, tartibga solish,
E. Taqsimlash, himoyalash.

5. 
   Tijorat banklari operatsiy atari bo'yicha foiz stavkalari, xizmat haqi va komission to'lovlar qonun va qonun osti hujjatlariga muvofiq banklar tomonidan qanday belgilanadi?
   

1. 
   Mustaqil ravishda.
   
2. 
   Markaziy bank qayta moliyalash stavkasiga ко Ya.
   

4. 
   Yirik kreditlar oYtacha foiz stavkasiga ко Ya.
   
5. 
   Depozitlar bo^icha oYtacha tortilgan foiz stavkasiga ко Ya.
   

5. 
   Qaysi qonunchilik hujjatiga muvofiq kredit shartnomasida bir tomon - tijorat banki yoki boshqa kredit tashkiloti (kreditor) ikkinchi subyektga (qarzdorga) shartnomada ko‘rsatilgan miqdorda va belgilangan shartlar asosida pul mablaglarini (kredit) berish, qarz oluvchi esa olingan pul mablag'larini va undan foydalanganlik uchun foizlami qaytarish majburiyatini oladi?
   

1. 
   “Banklar va bank faoliyati to‘gYisida”gi qonun.
   
2. 
   “O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki to‘gYisida”gi qonun.
   

4. 
   O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi.
   
5. 
   O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi.
   

5. 
   Qaysi qonunchilik hujjatiga muvofiq banklar kredit operatsiyatari bo'yicha foiz stavkalari va vositachilik haqi miqdorini mustaqil belgilaydilar?
   

1. 
   “Banklar va bank faoliyati to‘gYisida”gi Qonun.
   
2. 
   “O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki to'gYisida^gi Qonun.
   

4. 
   O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi.
   
5. 
   O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi.
   

5. 
   Qaysi qonunchilik hujyatiga muvofiq banklar o‘z mijozlari bilan o'zaro munosabatlami shartnomalar asosida amalga oshiradi?
   

1. 
   “O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki to‘g‘risida”gi Qonun.
   
2. 
   “Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida”gi Qonun.
   

4. 
   O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi.
   
5. 
   0‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi.
   

5. 
   AQShda kredit bahosi shakllanishirting qaysi modelida bank tomonidan jalb qilinadigan mablaglar va kredit amaliyoti bo'yicha bankning operatsion xarajatlari hisobga olingan holda kredit bahosi shakllantiriladi?
   

1. 
   “Baho Yetakchiligi” modeli.
   
2. 
   “Qiymat-foyda” modeli.
   

4. 
   “Qiymat plyus” modeli.
   
5. 
   “Praym-rayt” modeli.
   

5. 
   «Praym-rayt» stavkasi qaysi muhim stavkalar o'zgarishi natijasiga asoslanadi?
   

1. 
   Moliya bozori.
   
2. 
   Pul bozori.
   

D. Fond bozori.

E. Depozit bozori.

5. 
   LIBOR stavkasining mazmuni nirna?
   

1. 
   London banklararo foiz stavkasi.
   
2. 
   Lyuksemburg banklararo foiz stavkasi.
   

4. 
   Lixtenshteyn banklararo foiz stavkasi
   
5. 
   Latviya banklararo foiz stavkasi.
   

5. 
   UZIBOR stavkasining mazmuni nima?
   

1. 
   O‘zbekiston banklararo depozit stavkasi.
   
2. 
   Ukraina banklararo depozit stavkasi.
   

4. 
   Urugvay banklararo depozit stavkasi.
   
5. 
   AQSh (USA) banklararo depozit stavkasi.
   

11. 
    BOB. BANKLARNING KELIB CHIQISHI VA
    BANK TIZIMI
    

1. 
   Banklarning vujudga kelishi va mohiyati
   

Banklaming vujudga kelishi tovar-pul munosabatlarining asosiy elementlari sifatida, pulning qiymat shakli paydo bolishi bilan bir davrga to‘g‘ri kelgan. Iqtisodiy adabiyotlarda dastlabki banklaming vujudga kelishi haqida aniq maTumotlar mavjud emas. Ayrim iqtisodchi olimlar banklami feodalizm davrida vujudga kelganligini talddlashsa, ulaming ayrimlari esa kapitalistik tuzumning dastlabki davrlarida paydo bolganligini talddlaydi. Uchinchi guruh olimlar, banklar faoliyatiga xos bolgan operatsiyalar miloddan ilgarigi davrlarda paydo bolganligini qayd etadilar.

Manbalarga koYa, dastlabki bankirlar kichik-kichik dolconlarda mahalliy pullami xorijiy pul birliklariga malum darajadagi tolov evaziga almashtirib berishgan. Shuningdek, yirik pul egalarining pullari va tijorat veksellarini tegishli haq evaziga saqlash bilan shuglil- langan. Keyinchalik banklar vaqtinchalik bo‘sh pul mablaglami tegishli shartlar asosida jalb etib, ushbu mablaglarga ehtiyoji bolgan shaxslarga malum tolov evaziga bera boshlagan.

Tarixiy manbalarga ko‘ra, dastlabki banklar Gretsiyada paydo bolgan, keyinchalik xalqaro savdo munosabatlarining rivojlanishi natijasida Yevropa mamlakatlarida banklar vujudga kelgan. Shuningdek, natural xojalikning barham topishi, tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi natijasida hisob-kitoblar va kreditlaming roli shiddat bilan ortib bordi. Bular o‘z navbatida bir maromdagi hisob-kitob va pul muomalasini tashkil etish zaruriyatini keltirib chiqardi. Bu jarayon o‘z- o‘zidan banklaming tashkil topishi va rivojlanishiga ijobiy ta’sir koYsatdi.

Ayrim iqtisodiy adabiyotlarda, dastlabki banklar ibodatxona (butxona)larda tashkil topganligi ta’kidlanadi. Ibodatxonalar hukumatning va diniy tashkilotlaming zaxira fondlari sifatida xizmat qilgan. Ularda oziq-ovqat zaxiralari va boshqa qimmatbaho buyumlar saqlangan. Keyinchalik ibodatxonalar tolov vositalarini bajaradigan oltin, kumush va boshqa qimmatbaho metallami saqlash bilan birga, pul muomalasini tashkil etish j arayonlarida ham bevosita ishtirok etishgan. Bunga 2011 yil iyulida Hindistonning ibodatxonalaridan birida yirik miqdorda oltin va boshqa boyliklami topilganligini misol sifatida keltirish mumkin. Topilma juda katta miqdorga teng bo lib, qachon va kim tomonidan qoyilganligi malum emas⁶⁷.

Ibodatxonalar qadimda banklar vazifasini bajarganligining va ulami barqarorligining asosiy sabablaridan biri, davlat va dindorlaming asrlar davomida ibodatxonalarda xizmat qiluvchilarga nisbatan yuqori darajada ishonchning shakllanganligi hisoblanadi. Bu o‘z navbatida boshqalarda ham ibodatxonalarda pul mablaglami saqlashga bolgan ishonchini qozongan. Dastlab ushbu an’ana qadimiy Sharqda vujudga kelgan bo Isa, keyinchalik qadimgi Gretsiya, Rim hamda Yevropaga tarqalgan.

Qadimgi Gretsiyada davlat va uning rasmiy xodimlari, zargarlar, savdogarlar va boshqa zodagonlar ibodatxonalaming (Delfiy, Deloss, Samoss, Efess kabi ibodotxonalar) alohida shaxslariga pul mablaglarini saqlash va tegishli operatsiyalami amalga oshirishga ishonch bildirib, ularga pul mablaglari va qimmatbaho metallami saqlash, shuningdek, ulaming topshiriqlariga binoan hisob-kitoblami amalga oshirishga ruxsat bergan. Buning barobarida, mamlakatda mehnat taqsimoti va iqtisodiy munosabatlaming rivojlanishi, o‘zaro moliyaviy ayirboshlash hajmining ortishi natijasida ushbu

ibodotxonalarda pul ishlari bilan shug^ullangan shaxslar moliyaviy vositachilar sifatida maydonga chiqa boshladi.

Taxminan eramizdan oldingi VII asrlarda yirik ibodatxonalaming kichik-kichik moliyaviy vositachilik dolconlariga aylanib borishi natijasida, shuningdek, pul muomalasini tartibga solishda muammolaming vujudga kelayotganligi sababli metall tangalami muomalaga chiqarish va pul muomalasini tartibga solish huquqini davlat o‘z qoliga ola boshladi.

Hozirgi kunda, siz bilan biz bank sifatida biladigan moliyaviy muassasalarning dastlabki ko‘rinishlari XVI asrda Angliyada vujudga kelgan. E’tiborli jihati shundaki, dastlabki bankirlar oltin metallardan turli zebu-ziynatlar yasaydigan zargarlar yoki yirik savdo bilan shug4illanadigan savdogarlar ichidan chiqqan. Shuningdek, Florensiya va Venetsiyada XVI asrda jirobanklar vujudga keldi. Keyinchalik banklar Amsterdam, Gamburg, Milan, Nyurenberg kabi yirik shaharlarda tashkil topa boshlagan. Ushbu banklar asosan yirik savdogarlaming oltin tangalarini saqlash va ularning tolov hisob-kitoblarini arnalga oshirish bilan shug4illangan.

Jirobanklar o‘zaro doimo bir birlari bilan bogliqlikda ish yurituvchilar va savdogarlar tomonidan tashkil etilgan. Ular malum bir muddatda, masalan haftada bir yig‘ilishib, o‘zaro hisob-kitoblami arnalga oshirishgan, yigllish yumaloq stol atrofida arnalga oshirilgan. Bunda agar bir ishtirokchi tolovga noloyiq bolib qolsa, notolovlik zanjiri vujudga kelgan, bu hoi ko‘pincha “yumaloq stol”ning darz ketishiga, ya’ni bankrot bolishiga olib kelgan.

Hozirgi paytda faoliyat yuritayotgan Markaziy bankka o'xshagan bank birinchi marta Stokgolmda 1650 yilda, keyinchalik 1694 yilda Angliyada tashkil topgan bolib, bu bank pul emissiyasini arnalga oshirish, mamlakatda tijorat banklari faoliyatini tartibga solish kabi ishlami bajargan. Banklar yirik savdogarlar, zargarlar va boshqa shaxs- laming hisob-kitoblarini bajarish bilan birga, jamiyatdagi vaqtinchalik bo‘sh pul mablaglarini jalb qilish asosidajuda yirik miqdorda ssuda kapitalini jamg‘aradilar, ushbu mablag‘ kredit sifatida iqtisodiyotning turli bo‘g‘inlariga yo'naltiriladi. Shu tariqa, kapitalistik jamiyatda "bank” deb yuritiladigan tadbirkorlik faoliyati bilan shuglillanuvchi “korxona”lar tashkil topdi. Banklaming mohiyatiga iqtisodiy adabiyotlarda turli yondashuvlar mayjud. "Bank” etimologiyasiga e’tibor qaratadigan bolsak, "bank” so‘zi qadimgi fransuzcha "banque” va italiyancha "bansa” so‘zlaridan paydo bolib, "almashtirish stoli” ma’nosini anglatishining guvohi bolamiz.