Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliyev pul va banklar

М2 - Ml agregati va jamg‘arma banklaridagi muddatli qo'yilmalardan iborat;

М3 - М2 agregati hamda depozitli sertifikatlar va davlat zayom obligatsiyalari yiglndisidan iborat.

AQShda naqd va naqd pulsiz hisob-kitoblami amalga oshiradigan pullar lividlilik darajasiga qarab quyidagi pul agregatlari bilan belgilanadi:

Ml = illar (banknotlar va tangalar), talab qilib olguncha saqlanadigan

аг, pul cheklari, boshqa chek depozitlari;


М2 =

МЗ-

L =
Ml + chek bo‘lmagan jamg‘arma depozitlar, muddatli jamg‘armalar (100 ming dollargacha);

М2 + 100 dollardan yuqori muddatli jamg‘armalar, jamg‘arma sertifikatlar va boshqalar;

М3 + xazina jamg‘arma obligatsiyalari, davlatning qisqa muddatli majburiyatlari, tijorat qimmatli qog‘ozlar va boshqalar.

Pul massasi tarkibida naqd pullar ulushining past yoki yuqoriligi muhim o‘rin tutadi. MDHga a’zo mamlakatlaming pul massasi tarkibida naqd pullaming ulushi sezilari darajada yuqori. Odatda rivojlangan mamlakatlaming pul massasi tarkibida naqd pullaming ulushi 5-10 foizni tashkil etadi.

Pul massasining o‘zgarishiga nafaqat muomaladagi pul miqdorining o‘zgarishi, balki pul aylanish tezligi ham ta’sir qiladi. Pul aylanish muomalasi tezligi - pulning tovarlar va xizmatlar uchun tolovlami amalga oshirishda qatnashish sur’atidir.

O‘zbekistonda pul agregatlari quyidagi tarkibiy qismlardan iborat³².


M0 =

Ml =

M2 =

М3 =
naqd pullar (Markaziy bankning rasmiy kursi bilan milliy valyutada hisobga yuritiladigan xorijiy valyutalar);

M0 + schyotlardagi pul qoldig‘i + mahalliy byudjet mablag‘lari - byudjet, jamoa va boshqa tashkilotlar mablag‘lari;

Ml + tijorat banklaridagi muddatli jamg‘armalar;

М2 + sertifikatlar + maqsadli zayom obligatsiyalari + davlat zayom obligatsiyalari + xazina majburiyatlari.

Pul massasi tarkibini uning harakatiga qarab ikkiga bolish mumkin, ya’ni pul massasining aktiv qismi - bu pul mablaglarining xojalik faoliyatidagi turli xil shakldagi hisob-kitoblami olib borish bilan bogliq qismi va ikkinchisi, passiv qism - jamg‘armadagi pullar va hisob raqamlardagi qoldiqlar hisoblanadi.

Pul muomalasi qonuniga ko‘ra, pul muomalasi tezligi pul massasining o‘sishiga nisbatan proporsional ravishda ortib boradi. Iqtisodiyotning pul vositalari bilan ta’minlanganligi darajasini aniqlashda monetizatsiya koeffitsiyenti ko‘rsatkichidan foydalaniladi. Ushbu ко*г- satkich malum davr ichida o‘rtacha pul massasi darajasini jami ijtimoiy mahsulotning nominal qiymati oHasidagi nisbati asosida aniqlanadi.

Bobga oid save liar

1. 
   Pul muomalasi deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Pul aylanmasi deganda nimani tushunasiz?
   
3. 
   Pul agregatlarining mohiyati nimada?
   
4. 
   Pul massasi tarkibi asosan qaysi komponentlardan tashkil topadi?
   
5. 
   Pul massasini miqdoriy olchashga nisbatan necha xil yondashuv mavjud hisoblanadi?
   
6. 
   J.Keynsning pullarga bolgan talab nazariyalari mazmun-mohiyatini aytib bering?
   
7. 
   Sanoati rivojlangan mamlakatlarda pul massasini aniqlashda asosan qaysi pul agregatlaridan foydalaniladi?
   
8. 
   O‘zbekistonda pul agregatlarining tarkibiy qismlari qaysi ko‘rsatkichlardan iborat?
   

Bobga oid testlar

1. 
   Naqd pul muomasidagi pul harakatining nechta oqimi mavjud?
   

1. 
   2 ta.
   
2. 
   3 ta.
   

4. 
   4 ta.
   
5. 
   5 ta.
   

2. 
   Muomalaga pullami emissiya qilish qanday bank zimmasiga yuklatilgan?
   

1. 
   Tijorat banki.
   
2. 
   Moliya Vazirligi.
   

4. 
   Xalq banki.
   
5. 
   Markaziy bank.
   

3. 
   Naqd pullar:
   

1. 
   Likvidligi past tolov vositasi hisoblanadi.
   
2. 
   Yuqori likvidlik qobiliyatiga ega hisoblanadi.
   

D. Yuqori darajada daromad keltiradigan aktivlar hisoblanadi.

E. Xarajatsiz va xavfsiz darajasi yuqori mablaglar hisoblanadi.

4. 
   Naqd pullar bo‘yicha talablami bajarishning asosiy majburiyati:
   

1. 
   Hukumat zimmasiga yuklatilgan.
   
2. 
   Markaziy bank zimmasiga yukaltilgan.
   

4. 
   Tijorat banklari zimmasiga yuklatilgan.
   
5. 
   Moliya Vazirligi zimmasiga yuklatilgan.
   

5. 
   Naqd pul muomalasining asosiy vazifasi nimadan iborat?
   

1. 
   Banklar va aholi o‘rtasidagi o‘zaro aloqalami ta’minlashdan iborat.
   
2. 
   Muomalaga chiqarilishi yoki olinishi lozim bolgan naqd pul miqdorini aniqlashdan iborat.
   

4. 
   Muomaladagi naqdsiz pullar hajmini oshirish.
   
5. 
   Muomaladagi yaroqsiz pullami qaytarib olish.
   

6. 
   Pul massasi bu:
   

1. 
   Muomaladagi naqd pullar yiglndisi.
   
2. 
   Muomaladagi naqdsiz pullar yiglndisi.
   

4. 
   Muomaladagi naqd va naqd pulsiz oborotidagi pullaming yiglndisi.
   
5. 
   Muomaladagi tanga pullarning yiglndisi.
   

7. 
   O‘zbekistonda qanday pul agregatlari amal qiladi?
   

1. 
   MO, Ml, М2, М3, M4.
   
2. 
   MO, Ml, М2, М3.
   

4. 
   Ml, М2, М3, L.
   
5. 
   MO, Ml, М2.
   

8. 
   “Pul fetishizmi” qanday ma’noni anglatadi?
   

1. 
   Pulga siglnish.
   
2. 
   Pulni muomaladan chiqarish.
   

4. 
   Pulni asrash.
   
5. 
   Pulni jamg‘arish.
   

4. 
   BOB. PUL TIZIMI:
   

M AZMUN I, TURLARI VA ELEMENTLARI

1. 
   Pul tizimimng mohiyati va turlari
   

XVI asming oxiri va XVII asming boshlarida tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi, xalqaro va mahalliy valyuta bozorlarining vujudga kelishi, shuningdek, davlatchilik asoslarining mustahkamlanishi davlat tomonidan pul muomalasini tartibga solish zaruriyatini keltirib chiqardi.

Davlat tomonidan pul muomalasini amalga oshirish tartibini belgilashda mamlakat tarixi, siyosiy holati, milliy an’analari hamda uning iqtisodiy salohiyati muhim ahamiyat kasb etadi.

Pul tizimi - bu mamlakatda pul muomalasini amalga oshirishning shakli bolib, uning asosini milliy valyuta tashkil etadi va milliy valyuta orqali tartibga solinadi.

Kishilik jamiyatining vujudga kelishi, rivojlanishi va takomillashuvi barobarida tovar-pul munosabatlari ham shunga monand holda rivojlanib va takomillashib kelmoqda. Shuningdek, pul tizimi ham mayjud ijtimoiy- iqtisodiy jarayonlar davomida ikki turdan iborat boldi. Xususan:

• 
  metall pullar tizimi, bunda tovar pul (qimmatbaho metall) muomala vositasini bajaradi, metall pullar tolov vositasini bajarganda ularda pulning barcha funksiyalari namoyon boladi;
  
• 
  qog‘oz - kredit pullar tizimi, oltin va kumush tanga pullar evolyutsion tarzda qog‘oz - kredit pullari tomonidan muomaladan siqib chiqariladi.