Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliyev pul va banklar

Afzalliklari:

• 
  sotuvchi bajariladigan ish va ko‘rsatiladigan xizmatlar uchun oldindan 15 foizni oladi;
  
• 
  pul tolovchi tashkilot tovar olingandan va xizmatlar ko'rastilgandan so‘ng tolov topshiriqnomasini bankka taqdim etadi;
  
• 
  tolov hujjatlarining, boshqa naqd pulsiz hisob - shakllariga nisbatan oddiyli va tezligi;
  
• 
  tovarli va tovarsiz operatsiyalarda qollanilishining mumkinligi.
  

Kamchiliklari:

• 
  sotib oluvchi hisobvaraglda mablag‘ bola turib, ushbu summani boshqa maqsadlarga foydalanishi
  

natijasida sotuvchi tolov summasini kechikib olishi mumkin;

- mablag‘ oluvchi tashkilot johatilgan tovarlar va ko'rsatilgan xizmatlar uchun oladigan mablaglar pul tolovchining hisobvaragida mablag" bolmay yoki yetishmay qolganda mablagiii olish jarayoni cho‘zilib ketadi. Biroq ushbu jarayon boshqa tolov shakllarida ham uchraydi.

2. 
   To4ov talabnomalari bilan hisob-kitoblar
   

Tolov talabnomasi xojalik subyektlari oitasida tolovlami amalga oshirishda qollaniladigan naqd pulsiz hisob-kitoblaming shakli hisoblanadi. O'zbekiston tijorat banklari o‘rtasida tolov talabnomalar hisob-kitoblaming qollanilishi juda keng tarqalmagan. Buning asosiy sabablaridan bin tolov talabnomalari bilan hisob- kitoblarda hujjatlaming aylanishi juda ko‘p vaqt oladi va ortiqcha sarf xarajatlar talab qiladi.

Tolov talabnomasi - mol sotuvchi tomonidan belgilangan summani bank orqali olish haqidagi talabini o‘z ichiga olgan hisob-kitob hujjatidir. Talabnomalar asosan aktseptli va aktseptsiz botishi mumkin.

Aktseptli tolov talabnomalarda bank awal tolovchining mablagiii to lash haqidagi roziligini oladi, sohgra tolovni amalga oshiradi. Aktseptsizda esa awal tolov amalga oshirilib, so‘ngra mijozga tolov hujjatlarini beradi.

Tijorat banklarining yagona vakillik hisobvaraqlariga olishi tolov talabnomalari bilan amalga oshiriladigan hisob-kitoblami rasmiylashtirish va hujjatlaming aylanish jarayonlarini bir qadar yengillashtirdi.

Aktseptli to'lov talabnomalari bilan hisob-kitoblar. Talddlaganimizdek, aktseptli tolov talabnomalari sotib oluvchining bankiga kelib tushgandan so‘ng, bank dastlab tolovni amalga oshirish yuzasidan tolovchining roziligini oladi. Buning uchun bank tomonidan tolovchilarga talabnomalami quyidagicha aktseptlash muddati 0‘matiladi:

• 
  bir shahar ichida joylashgan mijozlar uchun - talabnomalami bankka kelib tushgan kunni hisobga olmagan holda, uch ish kuni;
  
• 
  boshqa shaharlarda joylashgan mijozlar uchun talabnomalami bankka kelib tushgan kunni hisobga olmagan holda, besh ish kuni;
  
• 
  tolovchining asosli iltimosiga ko‘ra 10 kungacha.
  

Aktseptlash tartibida tolanadigan aktseptli tolov talabnomalar muddatini kutayotgan davr davomida tolovni kutayotgan hujjatlar kartotekasi (1 - kartotekajda hisobga olib boriladi.

Tolovchi belgilangan muddatda yozma ravishda unga xizmat qiluvchi bank bolimiga aktseptlashni qisman yoki toliq rad qilish huquqiga ega (tovar - material qimmatliklarini johatishda, xizmatlar ko‘rsatishda va boshqa holatlarda shartnoma shartlariga amal qilinmaganda, shuningdek, qonunchilik hujjatlariga asosan).

Belgilangan muddatda korxona yozma ravishda aktseptlashni rad etmasa, talabnoma aktseptlangan hisoblanadi. Talabnomani aktseptlashdan qisman bosh tortganda, tolovchi tomonidan aktseptlangan summa boyicha tolovlar amalga oshiriladi. Agar tolovchining hisobvaraglda mablaglar bolmaganda aktseptli tolov talabnomalar 2-kartotekaga joylashtiriladi.

Bunda bank tolovchi tomonidan aktseptlashni qisman rad qilinganligi to‘g‘risida mahsulot yetkazib beruvchining (mablag‘ oluvchining) bankiga yozma ravishda xabar beradi.

Bank, 2 - kartotekadagi hisob-kitob hujjatlari boyicha tolovlami amalga oshirishda tolovchilarga penya hisoblash va oluvchilar foydasiga olkazish huquqiga ega, agar bu bank va mijoz oTtasida tuzilgan shartnomada kelishilgan bo Isa amalga oshiradi.

Bank tolovchilardan mablaglami oluvchilar foydasiga muddati oUcazib yuborilgan tolovlar bo^icha bar bir kun uchun qonunda belgilangan miqdorda penya undiradi.

Agar ushbu holat bank va mijoz o‘rtasida hisob-kitob va bank xizmatlarini ko^satish boyicha sharotnomada belgilab qoyilgan bolsa.

Quyidagi shartli chizmada aksiyadorlik tijorat Agrobankning ikkita bolimi mijozlarining aktseptli tolov talabnomalar bilan hisob-kitoblar amalga oshirilganda hujjatlar aylanishini shartli misolda ко‘rib chiqamiz.

Aktseptli to‘lov talabnomalar bilan hisob -

kitoblarni amalga oshirish tartibi

Aksiyadoriik tijorat
Agrobank



Mol sotuvchi va sotib oluvchi o‘rtasida tovarlar sotish va xizmatlar ko'rsatish haqida shartnoma tuziladi, ushbu shartnomada tolov shakli ham kelishiladi (1), sotuvchi tovarlami jo‘natgandan yoki xizmatlami ko'rsatgandan keyin (2) aktseptli tolov talabnomani bankka taqdim etadi (3), bankning mas’ul buxgalteri tolov talabnomalari belgilangan tartibga javob berishini nazoratdan 92

olkazgandan keyin pochta orqali sotib oluvchining bankiga joliatadi (4), sotuvchining banki tolov talabnomani aktseptlash uchun sotib oluvchiga jo‘natadi (5), sotib oluvchi yozma ravishda tolovni rad etmasa uning hisobidan mablaglii sotuvchi hisobiga olkazish haqidagi elektron tolov talabnomani respublika bankiga joliatadi (6).

Agrobankning Koson bolimi sotuvchining hisobvaragldan mablaglii ko‘chirgandan so‘ng bu haqda unga xabar qiladi (7), o‘z navbatida respublika Agrobank! elektron tolov talabnoma bilan Koson bolimining vakillik hisobvaragldan mablaglii Oqtosh bolimiga olkazadi (8), Agrobankning Oqtosh bolimi mablaglii sotuvchining hisobvaraglga olkazadi va bu haqda sotuvchiga tegishli hujjatlami taqdim etadi (9).

Aktseptli tolov talabnomalar bilan hisob-kitoblami amalga oshirganda tolovchining hisobvaraglda mablag‘ bolmaganda tolov hujjatlari bankning ikkinchi kartotekasiga kirim qilinadi.