Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliyev pul va banklar

Metall pullar tizimi sharoitida metall qanday shaklda bolishidan qa’tiy nazar, tolov vositasi sifatida qabul qilindi. Metall pullar tizimi ikkiga bolinib, birinchisi, bimetallizm, ikkinchisi, monometallizm sifatida guruhlanadi.

Bimetallizm - bu pul tizimida davlat qonuniy jihatdan tolov vositasi ikkita metallni (odatda oltin va kumush) chegaralanmagan miqdorda erkin zarb qilishga ruxsat beradi.

O‘z navbatida bimetalizm tizimi uchta shaklda amal qildi:

• 
  birinchidan, parallel valyuta tizimi, ushbu metall pullar oYtasidagi munosabat ulaming bozor bahosidan kelib chiqqan holda stixiyali ravishda o‘matildi;
  
• 
  ikkinchidan, ikkiyoqlamali valyuta tizimi, metall pullar o‘rtasidagi munosabat davlat tomonidan belgilandi va shuning asosida oltin va kumush tangalar zarb qilindi;
  
• 
  uchinchidan, «oqsoq» valyuta tizimi - ushbu tizimda oltin va kumush tangalar qonuniy tolov vositasi sifatida xizmat qildi, lekin kumush tangalar yopiq holda, oltin tangalar esa erkin zarb etildi. «Oqsoq» valyuta tizimi deyilishiga sabab kumush tangalar ushbu davrda tolaqonli valyuta sifatida umum ekvivalent rolini amalga oshirmaydi.
  

Muomalada ikkita metall pulning vazifasini baj argan paytda ular o‘rtasida bahoni aniqlashda muammolar va ziddiyatli holatlar vujudga keldi. Shu bilan birga, pul tizimining bimetallizm shakli beqaror va bir-biriga o‘zaro qarama-qarshi edi. Shuningdek, rivojlangan tovar-pul munosabatlari sharoiti talablariga yetarli darajada javob bermas edi.

Pul tizimining bimetallizm shakli hukm surgan davri asosan XVI - XVII asrlarga to‘g‘ri keladi. Yevropa mamlakatlarida 1866 yillarda bimetallizm pul tizimini saqlab qolish maqsadida kumushning qiymatini oltinga nisbati rasmiy belgilab qo^ildi. Unga ko‘ra, o‘sha paytda kumush va oltin oYtasida munosabat 15,5:1 nisbatda o‘matildi. XIX asming oYtalarida ushbu tenglik o‘rtasida farq kengayib 22:1 tartibda belgilandi. Buning natijasida oltin va kumush tangalar muomaladan chiqib, boylik jamg‘armasini bajara boshladi.

Jamiyatda tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi ijtimoiy-iqtisodiy yagona umumekvivalent vazifasini bitta metall pul bajarish zarurligini ko‘rsatdi. Buning natijasida monometallizm pul tizimi shakllandi.