Baho masshtabi - bu qiymatning pul birligida aks ettirish vositasidir, pulning o‘ziga xos bolgan texnik funksiyasi ham hisoblanadi. Muomalada oltin va kumush tangalar pul vazifasini bajargan paytda baho masshtabi, ya’ni milliy valyutaning bahosi bevosita oltin va kumush tangalar orqali aniqlangan. Ya’ni, qog‘oz pullar malum miqdorda oltin va kumush tangalar bilan ta’minlangan. 1971 - 1973 yillarda rasmiy ravishda oltinning pul vositasi vazifasini bajarishi va qog‘oz pullaming oltin bilan ta’minlanganligi bekor qilindi. Natijada, milliy valyutaning baho masshtabi tovarlar va xizmatlar hamda xorijiy valyutalarga nisbatan talab va taklif asosida aniqlanadigan boldi, ko‘pchilik mamlakatlar milliy valyutaning qiymatini aniqlashda dunyoning yetakchi valyutalari hisoblangan AQSh dollari, yevro, yuan kabi valyutalami asos qilib oladi. Mamlakatda baholar masshtabi milliy pul birligi va uning elementlari orqali olchanadi. Masalan, 0‘zbekistonda “Soln” va 100 tiyin.
Pulning turlari - malakatdagi qonuniy tolov vositasi hisoblanadi. Hozirgi paytda hech qanday mamlakatda metall pul tizimi amal qilmaydi. Pulning asosiy turlari sifatida kredit biletlari (banknota), shuningdek, davlatning xazina biletlari va tangalar tolov vositasini bajaradi.
Banknota (bank biletlari) - bu qonuniy tolov vositalari hisoblanib, mamlakat Markaziy banki tomonidan muomalaga chiqariladi va tartibga solinadi.
Xazina biletlari - qog‘oz pul bo lib, mamlakat Moliya vazirligi tomonidan davlat byudjeti taqchilligi va qo‘shim ch a xarajatlami qoplash maqsadida muomalaga chiqariladi. Banknotalardan farqi shundaki, ushbu pullar hech qanday qimmatbaho metall bilan ta’minlanmagan bolib, oltin va kumushga almashtirish mumkin bolmagan. Xazina biletlari pul tizimining dastlabki davrlarida joriy etilgan bo lib, mamlakat Moliya vazirligi Markaziy bank bilan bir qatorda pul chiqarish huquqini o‘zida saqlab qolgan. Hozirgi paytda barcha mamlakatlarda milliy valyuta va pul muomalasi barqarorligiga toliq Markaziy bank mas’ul ekanligi tufayli hech qanday mamlakatda Moliya vazirligi xazina biletlarini muomalaga chiqarmaydi. Agar byudjet taqchilligini qoplash uchun mablag* zarur bolsa ushbu mablaglii Markaziy bankdan kredit sifatida oladi.
Tanga - metall quymadan, mamlakatning qonuniy tolov vositasi sifatida turli qiymatlarda muomalaga chiqariladi. Iqtisodiy adabiyotlarda tangalar “maydalovchi pul” tarzida ham talqin etiladi, buning boisi shundaki, tangalar kichik qiymatda muomalaga chiqarilib, savdo- sotiq ishlarida qaytimlami berishda qollaniladi. Albatta, buning uchun mamlakat milliy valyutasi barqaror va sotib olish qobiliyati yuqori bolishi maqsadga muvofiq.
Pul birliklari va belgilarini emissiya qilish tartibi va ulaming ta’minlanganlik asoslarL Har bir mamlakat o‘zining milliy valyutasini emissiya qilish tartibi va qoidalarini mustaqil ravishda amalga oshiradi. Mamlakatda milliy valyutani emissiya qilish, muomalaga pullami chiqarish va muomaladan qaytarib olish tartibini Markaziy bank amalga oshiradi. Muomaladagi pul birliklari Markaziy bankning barcha aktivlari va mamlakatdagi moddiy tovar qiymatliklar bilan ta’minlanadi.
Pul muomalasini tartibga solishning usullartMamlakatda pul muomalasini tartibga solishning asosiy maqsadi milliy valyutaning barqarorligini ta’minlashdan iborat bolib, ushbu vazifani Markaziy bank amalga oshiradi. Markaziy bank pul muomalasini tartibga solishning asosiy instrumentlari sifatida majburiy zaxiralar siyosati, qayta moliyalash siyosati, ochiq bozordagi operatsiyalari, depozit siyosati va valyuta siyosatini amalga oshiradi. Markaziy bank ushbu instrumentlar orqali tovar massasi va pul massasi o‘rtasidagi o‘zaro mutanosiblikni tartibga soladi. Bundan asosiy maqsad mamlakat milliy valyutasining barqarorligini ta’minlashdan iborat.
