Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliyev pul va banklar

Qog‘oz - kredit pullar tizimi. Qog‘oz - kredit pullar tizimining evolyutsion rivojlanishi, iqtisodiyotning globallashuvi va xalqaro mehnat taqsimotining chuqurlashuvi sharoitida pul oborotini vaqtdan va moliyaviy jihatdan yanada tejamliroq bolishini, shuningdek, uni samaraliroq ishlashini ta’minlamoqda. Agar dastlabki qog‘oz pullar taxminan X asming oxiri XI asming boshlarida muomalaga chiqarila boshlangan bolsa, 1930 yillaming oxiriga kelib ular qatorida kredit pullari tolov hisob-kitob va pul aylanmalarini amalga oshirishda ishtirok eta boshladi. Bu o‘z navbatida iqtisodiyotda pul-kredit siyosatini amalga oshirish va pul muomalasini tashkil etishga ijobiy ta’sir ko‘rsata boshladi.

Iqtisodiyotning rivojlangan hozirgi davrida pulning asosiy turlari banklaming kredit biletlari (banknotlar), tangalar, pul cheklari, elektron-plastik kartochkalar, hisob raqamlarda yozuvda aks ettirilgan pullar hisoblanadi.

Muomalaga pullami emissiya qilish Markaziy bankka yuklatilgan. Markaziy bank «banklaming banki» sifatida kredit resurslarini shakllantirish va ushbu resurslami naqd va naqd pulsiz ko‘rinishida muomalaga chiqarishi mumkin. Markaziy bank tomonidan muomalaga chiqarilgan naqd pullar uning majburiyati bo lib, tijorat banklari ushbu pullami muomalada aylanishini ta’minlaydi. Tijorat banklari qog‘oz - kredit pullarni Markaziy bankdagi vakillik hisobvaragldagi mablaglari doirasida ishlatishi mumkin.

2. 
   Pul tizimining element lari
   

Pul tizimi quyidagi elementlami o‘z ichiga oladi:

• 
  pul tizimini tashkil etish tamoyillari;
  
• 
  pul birligi;
  
• 
  baho masshtabi;
  
• 
  pulning turlari;
  
• 
  pul birliklari va belgilarini emissiya qilish tartibi va ulaming ta’minlanganlik asoslari;
  
• 
  pul muomalasini tartibga solishning usullari;
  
• 
  mamlakatda pul oborotining tarkibi va uni tashkil etish.