Tabiiy tashnalik
asosan qonning tarkibidagi suv miqdorini kamayishi va uning
quyuqlashuvi bilan bohliq. Qon tomirlari reseptorlari orqali signal gipotalamusda
joylashgan tashnalik markaziga yuboriladi. Gipotalamusni qo‘zhatish tashnalik
tuyhusini hosil qiladi. Tashnalikni (chanqoqlikni) bosish uchun asosan tuzlangan,
nordon, mineral suvlarni, mors, non kvasi, meva sharbatlarini ichish tavsiya etiladi.
Yolhon tashnalik
- kishi ohzi shilliq pardasining qurishi bilan asoslangan
bo‘lib, ma’ruzalarni o‘qish paytida, yuqori harorat paytida, vegetativ asab
sistemasining simpatik bo‘limining qo‘zhalishi: asabni taranglashishi, stressli
pholatlarda hosil bo‘lishi mumkin. Ushbu holatlarda kishi organizmiga suyuqliklar
kiritilishining ham hojati yo‘q. Yolhon tashnalik, so‘lak sekresiyalarini
qo‘zhatuvchilarni foydalanish, ya’ni nordon qandchalarni so‘rish, ohizni suv bilan
chayqash, gazlashtirilgan suv ichish bilan bartaraf etiladi.
Suv almashinuvini rostlashda oziq - ovqat mahsulotlari tarkibiga kiradigan
mineral moddalar muhim rol o‘ynaydi.
Muz
- bu suvning agregat holatidir. Muzning 11 xil kristall modifikasiyasi va
amorf muz turlari mavjud. Tabiatda muzning faqat bir shakli aniqlangan bo‘lib,
quyidagi ko‘rsatkichlarga ega: zichligi 0,92 g/sm
3
issiqlik sihimi 0
0
S haroratda 2,09
kDj/(k*k), erish issiqligi 324 kDj/kg.
Yer yuzida 300 mln m
3
ga yaqin muz bor. Muz asosan oziq-ovqat mahsulotlarini
saqlash va sovutish uchun, toza suvni olish uchun va medisinada ishlatiladi.
Oddiy muzning kristall tarkibi geksagonalli «hovakli» bo‘lib, uning ichida
bo‘shliqlar mavjud.
Oddiy muzning kristallsimon tarkibida suv molekulalari «zich» holatda qo‘shni 4
ta molekula bilan bohlangan bo‘ladi, lekin muzning erish paytida tarkibining
hovakligi kamayadi, molekulalar bo‘shliqlarga tushadi, natijada suvning zichligi
ortadi. Suvning isitilishi natijasida molekulalarning issiqlik harakati tezlashadi, ular
orasidagi masofa ortadi, ya’ni suvning kengayishi sodir bo‘ladi. Shuning uchun
haroratning ko‘tarilishi bilan suvning zichligi kamayadi. Boshka suyuqliklarga
nisbatan suv molekulalar orasidagi bohliqlik 10 baravar maustahkamroq, shuning
uchun suvni eritish, buhlatish, isitish uchun boshqa suyuqliklarga nisbatan ko‘prok
energiya kerak bo‘ladi.
Oziq-ovqat mahsulotlaridagi suvning miqdori ularning sifatiga, mikrobiologik va
biokimyoviy jarayonlarning faolligiga, saqlanuvchanligiga ta’sir qiladi. Yangi meva
savzavotlarda 70-95%, go‘shtda - 52-78, baliqda -55-85, sutda -88, nonda -35-50,
shakarda -0,14% suv mavjud. Suv massasi ulushining ortib borishi bilan tez
buziladigan mahsulotlar konservalashsiz uzoq muddat saqlanmaydi. Yangi meva va
sabzavotlarning suvi qochishi (yo‘qotilishi) bilan ular so‘ladi, burishib qoladi, pishib
o‘tadi. Denaturasiyalanmagan oqsillar, lesitinlar, pektin va boshqa kolloid xossalarini
keskin ifodalagan birikmalar – bukish paytida katta miqdordagi suvni yutadi. Suvni
ko‘p yutish kolloidlarning tavsifiga, ularning xususiy gidrofilligiga, konsentrasiyasiga,
turli tuzlarning mavjudligiga bohliq.
Amaliy maqsadlar uchun
Do'stlaringiz bilan baham: |