Toshkent kimyo-texnologiya instituti oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi fakulteti

4-MA’RUZA 
 
ISHQORIY NEYTRALLASH 
 
 
Reja:  Ishqorli  neytrallash  jarayoni  mohiyati.  Ishqor  sarfini  hisoblash.  Ishqor 
eritmasini  tayyorlash.  Ishqorli  rafinatsiya  mexanizmi.  Rafinatsiya  jarayoniga  turli 
omillarning  ta’siri.  Neytrallashdagi  chiqindilar.  Neytrallash  usullari  va  texnologik 
rejimlari.  
 
O‘simlik  yog‘larida  ma’lum  miqdorda  erkin  yog‘  kislotalari  bo‘ladi,  bular 
yog‘ning  sifatiga  bog‘liq.  Erkin  yog‘  kislotalarining  bo‘lishi  yog‘  sifatini 
yomonlashtiradi,  oziqaviy  qiymatini  kamaytiradi.  Yuqori  haroratda  erkin  yog‘ 
kislotalari  apparatlarning  korroziyalanishiga  olib  keladi.  Oziq-ovqat  uchun 
ishlatiladigan  yog‘larning  kislota  soni  0,2-0,3  mg  KOH  dan  oshmasligi  kerak. 
Bundan esa erkin yog‘ kislotalarini yo‘qotish zarurligi kelib chiqadi. 
Sanoatda quyidagi usullar bilan yog‘ kislotalari yo‘qotiladi. 
1.  Erkin yog‘ kislotalarini ishqor bilan neytrallash (ishqorli rafinatsiya). 
2.  Yuqori  haroratda  va  vakuum  ostida  erkin  yog‘  kislotalarini  yo‘qotish 
(distillyasiyali rafinatsiya).  
  3.      Erkin  yog‘  kislotalarini  yog‘dan  selektiv  erituvchilar  yordamida  ajratib 
olish (ekstraksiyali rafinatsiya) 
 
Sanoatda asosan ishqorli rafinatsiya va oxirgi yillarda distillyasiyali rafinatsiya 
ko‘proq  ishlatilmoqda.  Selektiv  erituvchilar  yordamida  rafinatsiyalash  hali  amaliy 
jihatdan yog‘-moy korxonalarida ishlatilgani yo‘q.  
Ishqorli  rafinatsiya-keng  tarqalgan  usul  hisoblanadi.  Bu  usulda  yog‘ 
kislotalarini  yog‘da  erimaydigan  tuzi,  ya’ni  sovun  hosil  bo‘ladi.  Bu  reaksiya 
quyidagicha ifodalanadi. 
 
RCOOH  + NaOH            RCOONa  + H
2
 O 
Sovunning  suvli  eritmasi  katta  zichlik  hisobiga  yog‘dan  ajraladi.  Ajralgan  sovunli 
massa  soapstok  deyiladi.  Sovun,  o‘zining  yuqori  adsorbsion  xususiyatiga  ko‘ra 
yog‘dan  quyidagi  aralashmalarni  ajratib  oladi:  fosfatidlar,  oqsillar,  shilimshiq 
moddalar,  bo‘yovchi  moddalar  va  x.k.  Shuningdek  sovun  parchalari  mexanik 
aralashmalarni  ham  ushlab  qoladi.  Ishqor  ma’lum  miqdorda  neytral  yog‘ 
(triglitserid)ni    sovunlaydi.  Ayrim  vaqtda  yog‘ni  oqartirish  uchun  ishqorni  ko‘p 
miqdorda qo‘shiladi.