45
bitta xususiyat maxsus bulmagan ta’siri mexanizmi birlashtiradi. Organizmga kirmokchi bulgan
patogen agent yuliga ikkita, mexanik va ximiyaviy faktor karshilik kiladi.
Mexanik karshilikka (anatomik) teri va shilliq qavatlarni to‘siqlik (barer) xususiyati kiradi. Bu
yuqumli kasalliklar yulidagi birinchi tusik xisoblanadi. Bu tusiklar sekretlari mikrorganizmlarni
usishini tuxtatib kuyishi yoki uldirishi mumkin. Agar patogen mikrorganizmlar birinchi barerdan
ugsalar, ikkinchi maxsus bulmagan tusikga gumaral xujayra faktorlariga duch keladi.
7..1-rasm
I. Mexanik barerlarga kiradi:
a) Teri tashki tomondan organizmni urab turadi. Soglom teri organizmni patogenagentlardan
ximoya kiladi, terini ph ni paasyishi xam patogen bakteriyalarga salbiy ta’sir etadi.
Bundan
tashkari ter, yog bezlarini maxsulotlari xam bakteriotsit ta’siriga ega.
b) SHillik kavatlar organizmning xamma organlari, ogiz bushligi, oshkozon ichak sistemasi,
yukori nafas yullari, kuz jinsiy organlar shillik kavatlari kalin kup kavatli
epiteliya xujayralari
bilan koplangan, lekin oshkozon, xavo yullari, bachadon va uning trubalari bir kavatli epiteliya
xujayrasi bilan koplangan. Epiteliya xujayralari mexanik ravishda
patogen bakteriyalarni
organizmdan chikarishda katnashadi (yukori nafas yullaridagi xilpillovchi epiteltiyalar).
P. Gumaral va xujayra faktorlari.
Organizmning birinchi ximoya chegarasini engib utgan patogen bakteriyalar organizmning
ikkinchi ximoya chizigiga duchor bulishadi. Bu faktorlarni kupchilik formasi indutsiabel bulib
shillik kavatlarda aktiv bulmagan xolda uchraydi.
Bu moddalarni aktivlashuvi, mediaterlar yordamida amalga oshiriladi. Bu faktorlarning eng
asosiysi komplement va polimorf yadroli lekotsitlardir. Bularni ta’sirini
boshka biologik aktiv
moddalar tuldiradi. Tukimalarni ximoya funksiyalarini asosini «yaliglanish» reaksiyasi tashki l
etadi.
YAlliglanish reaksiyasi deb organizmning ximoya-adaptiv reaksiyalar egindisi bulib, organizm
tukimalarini jaroxatlanishi okibatida kelib chikadi. Bu rekatsiya okibatida organizm tulik uzini
jaroxatini tiklashi yoki defektli bulib kolishi mumkin. YAlliglanish utkir surunkali bulishi
mumkin. Utkir yalliglanishda kizarish, shish, ogrik, temperaturani kutarilishi kuzatiladi.
YAlliglanish rekatsiyasida kuplab mediaterlar ishpab chikariladi.
Maxsus bulmagan ximoyalanishda xujayra faktorlari.
Organizmning maxsus bulmagan rezistentligiga-fagotsitlar kiradi. Fagotsitlar - begona patogen
organizmlar
uzlariga biriktirib, yutib va xazim kilish xususiyatiga ega bulgan xujayralar
xisoblanadi. Fagotsit xujayralarini organizmning ximoyalanishida katnashishini birinchi bulib
1883 yilda I.I.Mechnikov kashf kilgan. Fagotsit xujayralariga lekopoetik kator xujayralari
(neyperofillar, 'eozinfillar, bazofillar) va makrofagal - manotsitar xujayra sistemasi (monotsitlar,
tukima makrofaglarlari) kiradi. B1finchi gurux fagotsitlar polimorf yadroli,
sitoplazmasida
granullasi bor, boshkacha kilib aytganda polimorf yadroli leykotsitlar yoki granullatsitlar.
Mononuklyar fagotsitlar organizmni ximoyalanishida tur li kurinishlarda katnashadi.
Organizmning patogen agentlardan (mikrob, virus, sodda jonivorlardan) ximoya kiladi.
Organizmdagi fagotsit xujayralari axlatchi (musorщik) vazifasini bajargani uchun jaroxatlangan,
uldirilgan xujayralarni va ba’zi neorganik birikmalardan organizmni tozalaydi.
Fagotsit xujayralari, limfotsitlar bilan xujayralararo kooperatsiyalarda katnashib, maxsus immun
javobni kelib chikishida katnashadi.
46
Fagotsit xujayralari boshka xujayralarni boshkarishda katnashuvchi muxim bulgan biologik aktiv
mediatirlar va aktiv modsalar ishlab chikaradi. (IL-1, interferon).
Begona xujayralarni uldirish bilan usma xujayralarga karish kurashadi.
Fagotsit xujayralarga kiskacha xarakteristika.
Mononukyar fogotsitlar:
Neyperofillar - suyak kumigida xosil bulib, shakllanib kon okimiga chikadi. Bu xujayralar kon
tomirlarini endotelyasi orkali kon okimida tukimalarga yalliglanishi
uchogiga migratsiya bulish
xususiyatiga ega. Patogen bakteriyani xemotaksis, uni yutishi, parchalashi mumkin. Bu fagotsit
xujayralari tomonidan mikrobotsit xususiyatiga ega bulgan 0
2
ga ta’lukli va Og ta’lukli bulmagan
faktorni sekretsiya kiladi. Konda 42-72% uchraydi.
Eozinofillar-xosil bulipshyi neyperofillarga uxshash. Ta’sir mexanizmi asosan 02 ga ta’lukli,
ta’lukli bulmagan faktorni sekretsiya kiladi. Gelment va sodda jonivorlarga karshi kurashadi.
Konda 5% uchraydi.
Monotsitlar-suyak kumigida • xosil bulib, shakllanib promonotsit
kurinishida kon okimiga
tushudi. Neyrofillarga uxshab ta’sir kursatadi. Konda 2-10% uchraydi.
Tukima makrofaglari-monotsitlardan shakllanib xosil buladi. Endoteliyaga adgeziya bulishi
kon tomiridan chikishi kuzatiladi. Patogen bakteriyalarga xemotoksisi, yutishi, xazim kilishi,
degranulatsiyaga uchratishi mumkin. Bundan tashkari O2 ta’lukli va Og ta’lukli bulmagan
bakteriotsit faktor, komplementni komponentini
va pla minogen aktivatorlari, mediatorlar sintez
kiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
