Toshkent farmatsevtika instituti tibbiy va biologik fanlar kafedrasi mikrobiologiya, virusologiya va

Nazorat savollari 
1.
. Immunitet va uning turlari. 
2.
Organizm nospetsifik ximoya omillari. 
3.
Antigenlar va ularning xossalari. 
4.
Antitelalar va ularning turlari. 
5.
Organizmdagi T-va V- sistemaning xususiyatlari. 
8. Mavzu:Mikroorganizmlar genetikasi. Mikroorganizmdagi uzgaruvchanlik va ulardan 
tibbiyotda foydalanish. Vaksinalar va zardoblar 
Reja 
8.1 mikroorganizmlar genotipi va fenotipi 
8.2 genetik rekombinatsiyalar 
8.3 Anatoksinlar. Zardoblar 
8.4.vaksinalar tayyorlash va talabalar
. 
 
Tayanch iboralar:
modifikatsiya. fenotipik.
 
mutogenlar.
 
transduksiya .konyugatsiya
 
 
irsiyat haqida tushuncha 
Oxirgi bir necha o‘n yilliklar ichida mikroorganizmlar genetikasini o‘rganishda nihoyatda ko‘p va 
buyuk yangiliklar kashf qilindi. Mikroorganizmlar genetikasi ustida olib borilgan ishlar shuni 
ko‘rsatdiki, mikroblarni hamma xossalarini ham o‘zgartirish mumkin ekan, ya’ni morfologiyasi, 
antigen xususiyati, bioximik, virulentlik xossalari va hokazo. Bu o‘zgarishni turli xil faktorlar 
ta’sirida chaqirish mumkin. 

---

49 
Irsiy belgilar asosan DNK da joylashgan bo‘ladi. Bitta oqsil yoki peptidni hosil bo‘lishini kuzatib 
turuvchi DNK molekulasiga GENOM deyiladi. Genda hujayraga tegishli bo‘lgan butun belgilar 
(mujassamlashgan) bo‘ladi.
8.1-rasm 
Mikroorganizmlarda 
genlarni 
DNK 
ning 
makromolekulasida 
yoki 
xromosomalarida 
joylashganligi isbotlangan. Genetik material yana xromasomadan tashqaridagi elementlarda – 
plazmidalarda ham saqlanishi mumkin. Ular protoplazmada joylashgan bo‘ladi. Mikroblar yoki 
viruslar hujayrasi genlarningyig‘indisi Genotipni tashkil qiladi. Gen yoki genotipni kichik xarf + 
belgilarini qo‘yib belgilaymiz. YAna sezgir bo‘lsa S sezgir, chidamlilik bo‘lsa CH, masalan, 
streptomitsinga sezgir bo‘lsa kichik xarflar bilan Str s. chidamli bo‘lsa Str. Bakteriyalar fenotipini 
ham xuddi shu tarzda, faqat katta xarflar bilan belgilaymiz. Mikroorganizmlardagi avlodga 
fenotipik tarzda o‘tmaydigan bir yoki bir necha belgilariga MODIFIKATSIYA deymiz. Bu holda 
mikrobni shakli, hajmi, bioximik xususiyati, patogennnnnlik, antigenlik belgilari o‘zgarishi 
mumkin. Lekin bular FENOTIPIK xarakterga ega bo‘lib, genlar ta’sirida bo‘lsa ham ularni 
o‘zgartirmaydilar, ya’ni genotipga ta’sir qilmaydi va bu o‘zgarish belgilari kelgusi avlodga 
o‘tmasdan yo‘qolib ketadi. 
Modifikatsiya mikroorganizmlarni, o‘zgaruvchan bo‘lgan tashqi muhit sharoitiga moslanish 
reaksiyasidir. Bu reaksiyalar mikroblar hayotini saqlanishiga yordam beradi va ta’sir qilib turuvchi 
faktorlarning yo‘qolishi bilan birgalikda yo‘qolib ketadi, ya’ni kelgusi avlodga o‘tmaydi. Masalan, 
nestabil formaning xossalari ham yaxshi sharoitga tushganida yo‘qolib ketadi. Demak, 
modifikatsiya qisqa yoki uzoq muddatli bo‘ladi. Lekin bir necha avloddan keyin u xossalari 
baribir yo‘qoladi. Lekin ayrim hollarda stabil formalar genotip o‘zgarish natijasida ham hosil 
bo‘lgan bo‘lishi mumkin, bu holda u avlodga doimiy o‘tgan bo‘ladi. 
Mutatsiya (o‘zgarish) ikki xil bo‘ladi: to‘satdan (spontan) hosil bo‘ladigan, bunda DNK 
polimerazaning, DNK replikatsiyasi vaqtida xatoga yo‘l qo‘yganligi natijasida to‘satdan vujudga 
keladi, ya’ni ta’sir qiluvchi kodrovannыy determinant bo‘lmaydi, o‘z-o‘zidan vujudga keldi.