Toshkent farmatsevtika instituti tibbiy va biologik fanlar kafedrasi mikrobiologiya, virusologiya va

7.2.Organizm nospetsifik ximoya omillari 
Immun sistema -
limfoid organ, tukima va xujayralar yigindisi bulib, organizmning genetik 
jixatdan doimiyligini, gomeostazini ta’minlaydi. Uning asosida struktura jixatidan doimiyligini 
ta’minlash asosida 
uzinikidan - begona
ni ajrata olish prinsipi etadi. Uzinikidan begonani ajratishda 
asosan
 asosiy gistosigishtirshi
kompleksi va ularni ekspretsiya kilinuvchi maxsulotlari katnashadi. 
Kupchilik xollarda uzining uzgargan xujayralarini aniklash immun sistema uchun begona 
xisoblanadi va begona sifatida unga karshi kurashadi. 
Xar bir sistema singari immun sistemani xam markaziy va periferik organlari, ishchi xujayralari 
mavjuddir. 
Immun sistemami markaziy organlari -
Suyak kumigi, ayrisimon bez, ichakni limfoid tukimalari. 
Markaziy , organlarni vazifasi. Immunkompetent xujayralarni 'xosil bulishi, etilishini ta’minlaydi. 
Ayrisimon bezda bu xujayralar etilib uzinikidan begonani ajrata olishi mumkin. 
Periferii: organlar -
Talok, limfa tugunlari, limfa yigilmalari, ichakdagi limfa yigilmalar, 
organlardagi limfoid yigilmalar kiradi. 
Periferik organlarni asosiy vazifasi adekvat immun javobni antigen stimulyasiyadan keyin 
keltirib chikaradi. antigenni topish uni aniklash va limfotsitlarni klonar proliferativ kupayishi 
okibatida gumaral va xujayra tipidagi immun javoblar shakllanadi. (AT-zavisim, differensirovka). 
Immun sistemasini xujayralari uz navbatida bulinida asosiy va yordamchi xujayralarga. 
Immun sistemaning asosiy xujayralari - limfotsitlardir. Limfotsit xujayralari ok tanachalariga kirib 
bir yadroli xujayradir. Konda umumiy leykotsitlarga nisbatan 28-32% tashkil kyladi, ya’ni 2 
1
10 
1 litr konda uchraydi. Bu limfatsitlar organizmda asosiy vazifasi xamma immun maxsus 
reaksiyalarni shu limfotsitlar keltirib chikaradi. 
Immun sistemasini yordamchi xujayralariga kiradi - neytrofillar, makrofaglar,eozinafillar, 
monotsitlar va b.x. 
Antitela
(AT) yoki immunoiobulinlar. (Ig) gumoral immunitetni asosini tashkil kiladi. AT ta’siri 
natijaisda sintez kilinadi. AT maxsus AG bilan birikish xususiyatiga ega, lekin shunday AT borki 
kupchilik AG larni antigen determenanti 'bilan birikish mumkin. Bunday AT geperomaxsus AT 
xam deb yuritiladi. AT ni millionlab turlari bulishi mumkin. Ularni aktiv markazi aloxida Ag 
depermenantlar bilan maxsus birikadi. 
AT ximiyaviy strukturasi. 
At lar ximiyaviy jixatdan oddiy tuzilishga ega bulib, ikkita ogir zanjirdan va ikKita engil 
zanjirdan tarkib topgandir. Xar bir ogir va engil anjirlar bir birlari bilan disulfit boglar bilan 
boglangan. Ogir zanjir bilan engil zanjir birikkan joyda aktiv markaz mavjud bulib, u erda 
antigenni biriktirib oluvchi maxsus markaz tutadi. Ogir va engil anjirlarni tutashgan joyi birikib 

---

47 
immunoglobulini sharnir kismini tashkil kiladi. Aktiv kismlari immunoglobulinni turiga karab 2, 
4, 6 , 10 ta bulishi mumkin. At struktura birligi monomer deb yuritiladi. Ag briktiriyu oluvchi 
markazi lgG 2 ta yoki Fab, Fab
2
yuritilsa, Ag biriktira olamydigan uchastkasini Fc fragment 
konstanta deb yuritiladi. At ni Fc uchastkasi muxim biologik funksiyalari bajaradi. 
Fc fragment At maxsus birikganini aniklab beradi. Effektor xujayralar bilan makrofaglar, polimorf 
yadroldi leykotsitlar semiz xujayralar bilan ularni membranasida immunoglobulinni Fc 
fragmentiga nisbatan retseptorlar mavjuddir. SHu retseptorlar yordamida Ag organizmdan 
chikariщsa, tugatishda katnashadi. 
At va Ag maxsus brikish okibatida komplementni aktivlashuvi kuzatiladi. At N- zanjirini 
tuzilishiga karab At ni 5 -sinfi tavofut kilinadi. lgM, lgG, IgA, lgD, lgE. 
Antigenlar.
Kelib chikishi turlicha bulgan genetik begonalik belgisini tashib yuruvchi 
organizmga kiritilganda immun reaksiyalarni keltirib chikara oladigan modsa va xujayralarga 
aytiladi. 
Antigenlarni xususiyatintigenligi, ya’ni organizm uchun begona bulishi va antitela bilan, 
maxsus limfotsitlarni retseptorlari bilan birika olish xususiyatiga aytiladi
. 
1.Immunogenlik xususiyati immun sistemaning maxsus reaksiyasini keltirib chikarib xususiyati. 
Z.Epitop (atigen determinant) Ag molekulasining fragmenta yoki bulakchasi (antigen 
molekulasining ichida yoki tashkarisida joylashgan bulishi mumkin). 
Immun javobni keltirib chikara oladigan uning maxsusligini ta’minlovchi antigen determinant 
antitela bilan yoki limfotsitlarni retseptorlari bilan maxsus birika olishlari mumkin. 

7..2-rasm 
Antigenni ko‘p qirrali xususiyatilari. Ashiteilщ)
immunogenlik xususiyatlariga qarab to‘la qimmatli, 
ya’ni immun reaksiyasini keltirib chikara oladi, tula kimmatli emas antigenlarga 'bulinadi. Tula 
kimmatsiz Ag uzlari immun reaksiyani keltirib chikara olmaydi, ularni gaptenlar deb ataladi. 
Gaptenlar antigen xususiyatga ega lekin, immunogenlik xususiyati yuk. gaptenlar tashib 
yuruvchi (shliper) moddalar bilan birikkanda tula kimmatli bulishlari mumkin. Immunogenlik 
xususiyati tiklanadi. Gaptenlar bulishi mumkin, oddiy gaptenlar (disxaridlar, organik birikmalar 
komplekslar -pretsipitatsiyalanuvchi) - polipeptidlar, polisaxaridlar, nuklein kislotalari. 
Antigenlarni tabiati - Ag bulishi mumkin. Oksil, polisaxarid, nuklein kislotali yoki oksillar va 
oksil bilan yoglar birikmasi (lipoprotein) yoki oksid bilan yoglar birikmasi (glikoprotein) yoglar 
uglevodlar birikmasi glikolipidlar bulishi mumkin. Bundan tashkari bakteriyalar toksinlari, virus 
fermentlari (neyrominidaza, gemagglyutinin) kon zardob oksillari va b.x. xam antigen bulishi 
mumkin. 
Ekzogen antigenlar- antigenni endotsitoz yuli bilan xazim kilib (fagotsitlar) ularni Ag - 
deperminant kismini uzini membranasiga P -sinf MNS molekulalari bilan chikarib kuyadi. Bu 
antigenlarni T-effektor oldi V-limfotsitlar aniklab o lishi mumkin, 'ya’ni bu tipdagi Ag 
organizmga tashkaridan tushadi.
6
 
Endogen antigenlar - uzi organizmni xujayralarini maxsuloti, kupchilik xollarda virus oksillari 
xujayralar tomonidan sintez kilinadi, anamal oksillar, opuxol xujayralari ularni Ag- 
deperminantlari SD8 T-limfotsitlar tomonidan tavsiya kilinadi, MNS T sinf molekulalari bilan 
birgalikda. 
6
Microbiology : an introduction / Gerard J. Tortora, Berdell R. Funke, Christine L. Case. — Twelfth edition, 2016

---

48 
Autoantigenlar - ba’zi bir Ag ma’lum bir sharoitda organizmda Ag xususiyatini namoyon 
kilishi mumkin, kachonki bu xujayralar uzlariga immun sistemani tolerantligi yukolgan bulsa 
(kuyganda, yukumli kasallanishdan so‘ng, nurlanish va x.). bundan tashqari organizmda tabiiy 
autoantigenlar xam avjuddir. Bularga kiradi ko‘z gavxari, qalqonsimon bez, bosh miya 
xujayralari, sperma va x. 
Antigenlarni maxsusliklari. 
l.Typ maxsusligi.
Xar bir tur uz antigen xususiyati bilan boshka turlardan fark kiladi. M: odam - 
maymundan, ot - eshakdan va x. Mana shu xususiyati turlarni bir-biridan farklashda sud 
tibbiyotida kullaniladi. 
.Gurux maxsusligi.
Xar bir tur ichida antigen xususiyati bilan bir biridan farklanuvchi guruxlar 
mavjud. M: odamda eritrotsitlar membranasidagi antigen buyich AVO guruxlarga bulish mumkin. 
Fenotipda 4 guruxga bulib keladi. A, V, AV, O gruppalar. 
Xujayra va tukima maxsusligi.
Organizmdagi kuplab xujayralar, tukimalar, organlar Ag jixatdan bir-
birlaridan farklanadi. M: odamning yuragi antigen jixatdan buyrakdan, yugon ichak ingichka 
ichakdan va x. 
A.Boskichli maxsuslik.
Organizmni xar bir rivojlanish boskichi uzini Ag xususiyati bilan 
farklanadi, ya’ni tugilmasdan xomila ag bilan tugilgandan keyingi Ag tugri kelmaydi. 
5
 .Tip maxsusligi.
Kuprok mikroorganizmlarga kullaniladi. M: pnevmatok kapsula ag buyicha bir 
necha tiplarga bulinadi. 
v.Getrogen maxsuslik.
Uxshash Ag ega bulgan organizmlar uchraydi, uzok avlodlar yoki turlar 
urtasida ag deperminanti uxshash bulishi mumkin. M: Forsman antigeni AT kesishgan reaksiya 
berishi mumkin. Mushuk, it, kuy, dengiz chuchkasy eritrotsitlarda uchraydi. At bilan kesishgan 
reaksiya beradi. 
1.Antigen mimrikriya.
Oldingi xususiyatga uxshash, lekin bakteriyalar bilan odam organizmi 
organlari urtasidagi antigen uxshashlik kushiniladi. M: ulat kuzgatuvchisi Ag O grux eritrotsitlari 
Ag Bilan uxshashdir, vabo antigenlari ingichka ichak Ag bilan va x. 
8.
 Ustma Ag.
Rak kasalligi xolatida xosil bulishi mumkin.yu kupchilik xujayralar Ag yigilmasi 
xavfli transformatsiya davrida uchrashi mumkin. Xujayra membranasiga anamal Ag ekspress 
bulishi kuzatiladi. Bunday antigenlarni anamal Ag yoki onkogen antigen deb ataladi. 
Mikroorgan 
izmlarn i antigenlari.