Тошкент давлат юридик университети тадбиркорлик (бизнес) ҲУҚУҚИ

Давлатнинг солиқ сиёсати -
бу илмий-назарий ва иқтисодий 
асосларга таянган, ҳукумат ва бошқарув органларининг мамлакатда 
ишлаб чиқариш, хизматлар кўрсатишни рағбатлантириш, жамият 
ижтимоий-иқтисодий, 
сиёсий 
барқарорлигини 
таъминлашда 
бевосита солиқлар орқали таъсир этишга қаратилган тактик ва 
стратегик ҳуқуқий ҳаракатдир.

---

X БОБ. Тадбиркорлик субъектларини солиққа тортиш 
275 
Бозор иқтисодиётида тадбиркорлик фаолияти талаб ва таклиф, 
рақобат, қиймат ва бошқа қонунлар орқали амалга оширилади. Бозор 
иқтисодиёти 
эркин 
иқтисодиёт, 
товар-пул 
муносабатларига 
асослангандир. Мазкур муносабатларни тартибга солиш, бошқариш, 
усувор йўналишларини белгилаб бериш, рағбатлантириш ва 
ривожланиши учун қўшимча имтиёз ва переферинциялар бериш 
давлат томонидан белгилаб бериладиган солиқ сиёсати орқали амалга 
оширилади. 
Давлат бозор муносабатлари шароитида тадбиркорликни ҳимоя 
қилиш ва уни ривожланишини қўллаб-қувватлаш учун турли усул ва 
воситалардан 
фойдаланишга 
ҳаракат 
қилади. 
Тадбиркорлик 
фаолиятини ривожлантириш ва қўллаб-қувватлашдаги энг самарали 
воситалардан 
бири 
бу 
солиқлар 
саналиб, 
тадбиркорлик 
субъектларини солиқлар воситасида таъсир этиш бевосита давлат 
солиқ сиёсатининг асосий йўналишларидан ҳисобланади. 
Ўзбекистон Республикасининг солиқ-бюджет сиёсатини 
амалга оширишда
белгилаб берилган асосий устувор йўналишлар: 
солиқ ставкаларини пасайтириб бориш ва аҳолининг реал 
даромадларини ошириш; солиқ ставкаларини унификациялаш ва 
солиқ солиш базасини такомиллаштиришда иқтисодий чораларни 
кўриш орқали солиқ тушумларини ошириб бориш; иқтисодиётда 
солиқ 
юкини 
камайтириш 
орқали 
барқарор 
иқтисодий 
ривожланишни таъминлаш; бюджет харажатларини ижтимоий 
соҳаларга йўналтиришдан иборатдир. 
Давлат фаолиятининг барча йўналишларини маблағ билан 
таъминлашнинг асосий манбаларидан бири ва давлат устуворлигини 
амалга оширишнинг иқтисодий воситаси солиқлардир. Солиқлар ва 
бошқа мажбурий тўловлар, божлар ва бошқа тўловлар ҳисобига 
давлат молиявий ресурслари ташкил топади.
Солиқ тизимини тартибга солиш ва такомиллаштириш самарали 
давлат иқтисодий сиёсатини олиб боришга, хусусан, молиявий 
тизимни ривожлантиришга ёрдам беради. Иқтисодиётни, хусусан 
Тадбиркорлик муносабатларини давлат томонидан солиқлар орқали 
тартибга солиш, давлат бюджетини шакллантириш, солиқ солиш 
воситасида жамиятдаги у ёки бу жараёнларнинг ривожланишига 
таъсир этувчи усули ҳисобланади. Шундай қилиб, давлатнинг 
мавжудлиги солиқлар билан узвий боғлиқ, чунки солиқдан 
тушадиган тушумлар давлат иқтисодий мустақиллигининг бош 
манбаидир.

---

X БОБ. Тадбиркорлик субъектларини солиққа тортиш 
276 
Давлатчиликнинг тарихий тараққиёти шундан далолат берадики, 
солиқ муносабатлари жамиятда давлатчилик шакллангандан буён 
мавжуд бўлган ижтимоий муносабатларнинг ажралмас қисми 
сифатида ривож топиб келмоқда. Бинобарин, давлатнинг ҳарбий-
мудофаа, 
ижтимоий-иқтисодий, 
бошқарув, 
маданий-маънавий 
соҳаларидаги фаолиятини моддий-молиявий жиҳатдан таъминлаш, 
давлат органлари бир меъёрда ишлашига эришишнинг асосий манбаи 
юридик ҳамда жисмоний шахслардан олинадиган турли-туман 
солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар ҳисобланади. Шу сабабли, 
давлат солиқ тизимларини аниқ, самарали ишлаши, солиқ 
тўловчиларнинг 
эса 
солиқ 
тўлашга 
оид 
конституциявий 
мажбуриятларини ўз вақтида, тўлиқ бажаришлари мамлакат 
иқтисодий, ижтимоий, маданий тараққиётига ижобий таъсир 
кўрсатувчи қудратли омиллардан саналади.
Ушбу вазифаларни бажарилишида хўжалик субъекти бўлган 
юридик ва жисмоний шахслар томонидан тўланадиган солиқлар, 
бошқа мажбурий тўловлар муҳим аҳамият касб этади. 
Ўзбекистон 
Республикаси 
Президенти 
Ислом 
Каримов 
томонидан мамлакатимизда солиқ бюджет сиёсатини амалга 
оширишда белгилаб берилган устувор йўналишлар: солиқ 
ставкаларини пасайтириб бориш ва аҳолининг реал даромадларини 
ошириш; солиқ ставкаларини унификациялаш ва солиқ солиш 
базасини такомиллаштиришда иқтисодий чораларни кўриш орқали 
солиқ тушумларини ошириб бориш; иқтисодиётда солиқ юкини 
камайтириш орқали барқарор иқтисодий ривожланишни таъминлаш; 
бюджет харажатларини ижтимоий соҳаларга йўналтиришдан 
иборатдир.
Ўзбекистон Республикасида олиб борилаётган солиқ сиёсатининг 
мазмунини солиқ соҳаларини либераллаштириш солиққа тортиш 
масаласида тадбиркорлику субъектларига имтиёз ва префиренциялар 
бериш, интерактив хизмат кўрсатишининг самарадорлигини ошириш 
асносида иқтисодиётнинг барқарор ривожланиши ва аҳоли 
фаровонлиги ошишга йўналтирилгандир. 
Мамлакатда тадбиркорлик фаолиятини кенгайтириш ва уни 
қўллаб қувватлашни давлат йўли билан таъсир этишнинг энг 
самарали усулларидан бири солиқлар орқали бошқаришдир. Давлат 
хўжалик – тадбиркорлик фаолиятига таъсир ўтказиш чоғида ишлаб 
чиқаришни рағбатлантириш, фискал мақсадларга эришиш, қонунлар 

---

X БОБ. Тадбиркорлик субъектларини солиққа тортиш 
277 
билан белгилаб қўйилган тартиб қоидаларга риоя этилишини назорат 
қилишга интилади. 
Давлатнинг ихтиёридаги иқтисодий ҳамда ҳуқуқий механизм 
сифатида солиқлар орқали бошқариш ва тартибга солиш ўзига хос 
белгилар ҳамда хусусиятларга эга. Бунда энг аввало солиқларнинг 
мажбурийлиги, яъни хўжалик субъекти давлат томонидан 
белгиланиши, солиқ тўлаш ҳуқуқ эмас балки мажбурият эканлигини 
назарда тутиш лозим. 
Зеро, даромад олган, тадбиркорлик фаолиятини билан 
шуғулланаётган ҳар қайси шахс товар-молия бозорида ҳуқуқий 
муносабатлар иштирокчиси хусусиятларга эга бўлган чоғдан бошлаб 
(масалан, даромад (фойда) олиши, мулкка эга бўлиши, ерга эгалик 
қилиши ва бошқалар) ўз-ўзидан (автоматик тарзда) солиқ тўловчига 
айланади ҳамда солиқ юзасидан тегишли мажбуриятларга эга бўлиб 
қолади. 
Тадбиркорлик фаолияти субъектларига солиқлар воситасида 
тартибга солишнинг муҳим хусусиятларидан бири улар томонидан 
тўланадиган солиқлар эвазига ҳеч бир ҳақ ёки имтиёз бериш кўзда 
тутилмаганлигидир. Давлат бутун жамиятнинг ҳаёт фаолиятини 
молиявий жиҳатдан таъминлар экан, солиқ тўловчига бевосита у 
тўлаган солиқ эвазига бирон-бир тарзда ҳақ тўлаш ёки қандайдир 
хизмат кўрсатиш мажбуриятини ўзининг зиммасига олмайди. 
Солиқлар қайтариб олинмаслик шарти билан солиқ тўловчилар 
томонидан тўланиши, яъни хўжалик субъектларидан тўпланган 
солиқлар шахси номаълумлаштирилгани ҳолда давлат хазинасига, 
унинг мутлақ эгалигига ўтади, уни келгусида қайтариб берилиши ёки 
қандайдир тарзда компенсация қилиниши эҳтимоли мавжуд 
бўлмайди.