Toshkent davlat yuridik universiteti jinoyat huquqi

Qilmishning jazoga sazovorligi
. Qilmishning jazoga sazovorligi jinoyatning 
belgilaridan biri bo‗lib, Jinoyat kodeksining Maxsus qismida jinoyat deb 
hisoblangan barcha qilmishlar uchun jazo nazarda tutilgan.
O‗zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 2-moddasi ikkinchi qismida: 
―… qanday ijtimoiy xavfli qilmishlar jinoyat ekanligini aniqlaydi, ijtimoiy xavfli 
qilmishlar sodir etgan shaxslarga nisbatan qo‗llanilinishi mumkin bo‗lgan jazo va 
boshqa huquqiy ta‘sir choralarini belgilaydi, deyiladi. 
Jinoyat kodeksi Maxsus qismining moddalarida nisbiy muayyan yoki 
alternativ jazolar nazarda tutilgan bo‗lib, sodir etilgan jinoyatning ijtimoiy xavflilik 
darajasi, jinoyatni amalga oshirishda aybning darajasi va shu bilan birga boshqa 
holatlarini e‘tiborga olib jazo tayinlash imkoniyati yaratilgan. 
JKning Maxsus qismida nazarda tutilgan jinoiy javobgarlikdan va jazodan 
ozod qilishining qo‗llanilishi mumkin bo‗lgan jinoyatlar uchun ham muayyan jazo 
turi yoki turlari ko‗zda tutilgan. Agar JK Maxsus qismi normasida sanksiya, ya‘ni 
muayyan jazo turi nazarda tutilmagan bo‗lsa, jinoyat hisoblanmaydi.
Masalan, O‗zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 223-moddasi
3-qismida: ―O‗zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida nazarda tutilgan, siyosiy 
boshpana huquqidan foydalanish uchun kirish hujjatlarini tegishli darajada 
rasmiylashtirmasdan O‗zbekiston Respublikasiga kelgan chet el fuqarolari va 
fuqaroligi bo‗lmagan shaxslar javobgarlikdan ozod qilinadilar‖ deyiladi.
211-moddaning 4-qismida: ―basharti, shaxsga nisbatan pora so‗rab tovlamachilik 
qilingan bo‗lsa va ushbu shaxs jinoiy harakatlar sodir etilganidan keyin bu haqda 

---

31 
o‗ttiz sutka mobaynida o‗z ixtiyori bilan arz qilsa, chin ko‗ngildan pushaymon 
bo‗lib jinoyatni ochishda faol yordam bergan bo‗lsa, u javobgarlikdan ozod 
etiladi‖. 
Bu keltirilgan har ikki normaning birinchisida shaxsning qonunga xilof 
ravishda chet elga chiqish yoki O‗zbekiston Respublikasiga kirish jinoyati mavjud, 
ikkinchisida esa pora berish jinoyatining alomatlari mavjud. Ammo, qonunda 
belgilangan asoslar bo‗lganligi uchun bunday qilmishlar uchun jazo nazarda 
tutilmagan. Shunga ko‗ra bunday shaxs javobgarlikka tortilmaydi. 
Yuqoridagilardan xulosa qilib aytish mumkinki, faqat jinoyat deb hisoblangan 
va shu jinoyat uchun qonunda jazo belgilangan bo‗lsagina jinoyat hisoblanadi. 
Demak, yuqorida aytilgan to‗rtta belgining barchasi qilmishda birdaniga 
mavjud bo‗lsagina bu qilmish jinoyat deb hisoblanadi. Aksincha, ana shu 
belgilardan bittasi bo‗lmasa, qilmish jinoyat hisoblanmaydi.