Jinoyatning ochilishiga faol yordam berish
bu – shaxs tomonidan dastlabki
tergov yoki sud organlariga ma‘lum bo‗lmagan, ammo jinoyatning sodir etilishi
bilan bog‗liq bo‗lgan faktlar va ma‘lumotlarni taqdim etish, vakolatli organlarga
topshirish, tekshirilayotgan hodisaga oid muayyan harakatlar, sharoit va holatlarni
tiklash hamda zaruriy tajribalar o‗tkazish faol ishtirok etish tushuniladi.
Jinoyat oqibatida yetkazilgan zararni bartaraf qilish
bu – jinoyat sodir
qilish natijasida yetkazilgan moddiy va ma‘naviy zararni qoplash tushuniladi.
Zarar deganda, huquqi buzilgan shaxsning buzilgan huquqini tiklash uchun qilgan
yoki qilishi lozim bo‗lgan xarajatlari, uning mol-mulki yo‗qolishi yoki
shikastlanishi (haqiqiy zarar), shuningdek, bu shaxs o‗z huquqlari buzilmaganida
odatdagi fuqarolik muomalasi sharoitida olishi mumkin bo‗lgan, lekin ololmay
qolgan daromadlari (boy berilgan foyda) tushuniladi. Zararni qoplash pul
ko‗rinishida yoki natura ko‗rinishida ham bo‗lishi mumkin. Ayrim jinoyatlar
yuzasidan zararni qoplash usuli qonun hujjatlarida ko‗rsatilgan bo‗lishi mumkin.
Masalan O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining ―Don va donni qayta
ishlash mahsulotlari hisobini yuritish tizimini takomillashtirishga, ularning
saqlanishi ustidan nazoratni kuchaytirishga doir qo‗shimcha chora-tadbirlar
to‗g‗risida‖gi qarorida don mahsulotlari talon-taroj qilingan hollarda uni qoplash
tartibi belgilangan. Unga ko‗ra ―don kamomadi, don va don mahsulotlari buzilishi
natijasida yetkazilgan zararni korxonalarning sud organlari tomonidan aybdor deb
topilgan moddiy javobgar shaxslari va rahbarlaridan undirish don va don
mahsulotlarining bozor narxi bo‗yicha pul mablag‗lari korxonaning hisob
raqamlariga qonun hujjatlarida belgilangan tartibda o‗tkazilgan, istisno hollarda
sifat ko‗rsatkichlari bo‗yicha standart talablariga muvofiq bo‗lgan teng miqdordagi
don bilan qoplangan holda amalga oshiriladi
23
‖ deb belgilangan.
Aybdor o‗z qilmishiga amalda pushaymon bo‗lganligi munosabati bilan
javobgarlikdan ozod qilish javobgarlikdan ozod qilishning boshqa turlaridan farqli
ravishda keltirilgan shartlarning bir vaqtda to‗liq bo‗lishini talab etadi. Ya‘ni
ijtimoiy xavfi katta bo‗lmagan yoki uncha og‗ir bo‗lmagan jinoyatni birinchi marta
sodir etgan shaxs, agar u aybini bo‗yniga olish to‗g‗risida arz qilgan, chin
ko‗ngildan pushaymon bo‗lgan, jinoyatning ochilishiga faol yordam bergan va
keltirilgan zararni bartaraf qilgan bo‗lsa, javobgarlikdan ozod qilinishi mumkin.
Javobgarlikdan ozod qilishning bu turi qonunda to‗g‗ridan to‗g‗ri
ko‗rsatilmagan bo‗lsa-da, sud tomonidan qo‗llaniladi. Shuningdek, javobgarlikdan
ozod qilishning bu turi yuqorida keltirilgan beshta shart mavjud bo‗lganda, sud
ishdagi boshqa holatlarni inobatga olgan holda javobgarlikdan ozod qilishning
ushbu turini qo‗llash masalasini muhokama qiladi. Chunki jinoyat qonuni ushbu
beshta shartning mavjudligi javobgarlikdan ozod qilishni shart qilib qo‗ymagan
shu sababli norma matnida ―mumkin‖ so‗zi ishlatiladi.
Shuningdek, Jinoyat kodeksi Maxsus qismining ayrim moddalarida
rag‗batlantiruvchi qismlar berilgan bo‗lib, muayyan shartlar asosida shaxsni jinoiy
javobgarlikdan ozod qilish mumkinligi nazarda tutilgan. Jumladan, JKning 122,
123, 155, 155
2
, 155
3
, 157, 160, 178, 180, 181, 181
1
, 184, 185
2
, 188, 189, 190, 192
2
,
23
http://www.lex.uz/docs/1830957
181
211, 212, 213, 223, 244
2
, 248-moddalari. O‗zbekiston Respublikasi Jinoyat
kodeksi Maxsus qismida keltirilgan javobgarlikdan ozod qilishni nazarda tutuvchi
rag‗batlantiruvchi norma faqat muayyan turdagi jinoyatlar uchun qo‗llaniladi va
sudlar tomonidan qo‗llanilishi majburiy hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |