Тошкент давлат юридик университети фуқаролик ҳУҚУҚИ дарслик II қисм

3-§. Тарафларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари ва уларга нисбатан ворислик

Умрбод таъминлаш шарти билан уй-жой (уйнинг бир қисми), квартирани бошқа шахсга берувчи учун муҳим кафолат бўлиб, уй-жой (уйнинг бир қисми), квартирани олувчи – уй-жой мулкдорининг тасарруф қилиш ҳуқуқининг чекланиши ҳисобланади. Таъминот берувчи кўрсатиб ўтилган уй-жойга нисбатан ҳуқуқларни чегараланишига олиб келиши мумкин бўлган уй-жойни тасарруф этиш билан боғлиқ битимларни (олди-сотди, ҳадя, айирбошлаш) туза олмайди. Ушбу императив норма шартнома хусусиятидан келиб чиқади. Тегишлича, уй-жойни олувчи ҳатто таъминот олувчининг розилиги билан ҳам ушбу битимларни тузишга ҳақли эмас. Бундан ташқари, қонун умрбод таъминлаш шарти билан берилган уй-жой (уйнинг бир қисми), квартирага нисбатан олувчининг қарзлари бўйича ундириш қаратилишини таъқиқлайди.

Умрбод таъминлаш шарти билан уй-жой (уйнинг бир қисми), квартирани бошқа шахсга бериш шартномаси бўйича олувчининг мажбуриятлари ва уй-жойнинг тасодифан нобуд бўлиши ёки шикастланган ҳолларда ҳам сақланиб қолади. Чунки, уй-жойнинг мулкдори бўлиб уй-жойни олувчи ҳисобланади ва унинг зиммасида мол-мулкнинг тасодифан нобуд бўлиши, шикастланиши, шунингдек келгусида мажбуриятларни бажариш билан боғлиқ хавф хатарлар бўлади.
Умумий қоидага кўра, қонун умрбод таъминлаш шарти билан уй-жой (уйнинг бир қисми), квартирани бошқа шахсга бериш шартномаси бўйича таъминот олувчи ҳаётлик даврида уй-жойни бошқа шахсга ўтишига йўл қўймайди. Бу шартноманинг хусусиятидан келиб чиқади ва уй-жойни берувчининг манфаатларига мос келади.
Шу билан бирга таъминот берувчи (уй-жойни олувчи) вафот этган ҳолларда уй-жой унинг ворисларига ўтади. Тегишлича, умрбод таъминлаш шарти билан уй-жой (уйнинг бир қисми), квартирани бошқа шахсга бериш шартномаси бўйича мажбуриятлар ҳам ўтади. Ушбу қоида бир томондан уй-жойни берувчининг манфаатларини ҳимоялайди, чунки у (олувчи вафот этган бўлса ҳам) моддий таъминот олишни давом эттиради, бошқа тарафдан эса, шартнома бўйича тараф сифатида янги шахс кириб келади, уй-жойни берувчи у ҳақда тасаввурга эга бўлмаслиги ҳамда бу ҳолат унинг манфаатларига мос келмаслиги ҳам мумкин. Умуман олганда, ФКнинг 534–моддаси қоидалари моддий таъминот олишга муҳтож бўлган уй-жойни берувчининг манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган.
Уй-жойни олувчининг ворислари бир нечта бўлса, улар ўзларининг меросдаги улушларига мутаносиб равишда мажбуриятларни бажарадилар. Улардан биронтаси меросдан воз кечган тақдирда, унинг мажбуриятлари бошқа меросхўрларга ўтади.
Уй-жойни олувчининг ворислари бўлмаса ёки улар меросни қабул қилишдан воз кечганларида олувчига берилган уй-жой (уйнинг бир қисми), квартира уни бошқа шахсга берувчига қайтарилиши лозим.