Тошкент давлат юридик университети фуқаролик ҳУҚУҚИ дарслик II қисм

2-§. Мулк ижараси шартномасининг шакли ва муддати

Мулк ижараси шартномаси оғзаки ва ёзма, шу жумладан нотариал тартибда тасдиқланадиган шаклда бўлиши мумкин. Бунда ёзма шаклга нисбатан қонунда қўшимча талаблар, шунингдек шартномани давлат рўйхатидан ўтказишга доир талаблар қўйилиши мумкин. Мулк ижараси шартномасининг шакли шартноманинг муддати, унинг тарафлари бўлиб кимлар иштирок этиши, ижарага берилаётган мол-мулкнинг тури, мол-мулкнинг тақдирига доир шартларга боғлиқ бўлади.

Мулк ижараси шартномаси жисмоний шахслар ўртасида оғзаки шаклда фақат бир йилдан ортиқ бўлмаган муддатга тузилиши мумкин.Бунда битим баҳоси аҳамиятга эга эмас. Бироқ, агар мулк ижараси шартномасининг алоҳида турларига нисбатан қонунда ёзма шакл белгиланган бўлса, у ҳолда жисмоний шахслар ўртасида тузиладиган бундаймулк ижараси шартномаси муддатидан қатъий назар оғзаки тузилиши мумкин эмас.
Юридик шахслар ўртасида ёки юридик ва жисмоний шахслар ўртасида тузиладиган мулк ижараси шартномаси ёзма шаклда тузилиши лозим.
Бир йилдан ортиқ муддатга тузиладиган мулк ижараси шартномаси шартнома тарафлари бўлиб кимлар иштирок этишидан қатъий назар ёзма шаклда тузилиши керак.
Кўчмас мулк ижараси шартномаси тарафлари бўлиб кимлар иштирок этишидан қатъий назар ёзма шаклда тузилиши ҳамда давлат рўйхатидан ўтказилиши талаб қилинади.
ФК 556–моддасига мувофиқ агар мулк ижараси шартномаси келгусида ушбу мулкка нисбатан мулк ҳуқуқи ижарага олувчига ўтишини назарда тутса, у ҳолда мазкур шартнома ушбу мол-мулкларни олди-сотди шартномаси учун талаб қилинадиган шаклда тузилиши лозим, чунончи, кўчмас мулк олди-сотди шартномаси учун тарафлар имзолаган ёзма шаклдаги битта ҳужжат тарзида тузилиши назарда тутилган (ФК 480–модда). Демак, ушбу ҳолатда почта, телефон ёки бошқа алоқа воситасида ҳужжатлар алмашиш тарзида ёзма шаклда шартнома тузиб бўлмайди.
ФКнинг тегишли моддаларида мулк ижараси шартномаси шаклига доир қўшимча талаблар ҳам белгиланган. Жумладан, прокат шартномаси ёзма шаклда тузилади (ФК 558–моддаси).
Транспорт воситалари ижараси шартномаси ёзма шаклда тузилиши лозим. бунда давлат рўйхатидан ўтказилиши лозим бўлган транспорт воситалари ижараси шартномаси нотариал тартибда тасдиқланган бўлиши лозим (ФК 565–моддаси).
Бино ёки иншоотни ижарага бериш шартномаси тарафлар имзолайдиган битта ҳужжат тарзида ёзма шаклда тузилади, агар шартнома муддати бир йилдан кам бўлмаган муддатга тузилса, шартнома давлат рўйхатидан ўтказилиши ҳам лозим (ФК 574–моддаси).
Корхонани ижарага бериш шартномаси тарафлар имзолаган битта ҳужжат тарзида ёзма шаклда тузилади ва у нотариал гувоҳлантирилиши ҳамда давлат рўйхатидан ўтказилиши лозим (ФК 580–моддаси).
Мулк ижараси шартномаси бўйича мол-мулк ижарага олувчига вақтинчалик эгалик қилиш ва фойдаланиш ёки фойдаланишга топширилганлиги сабабли шартнома муддати мулк ижараси шартномаси шартларидин бири бўлиб ҳисобланади. Умумий қоидага кўра, мулк ижараси шартномаси тарафлар келишувига мувофиқ белгиланадиган муддатгатузилади. Шу билан бирга қонун ижара муддатини шартноманинг муҳим шартлари жумласига киритмайди. Шу сабабли шартнома уни амал қилиш муддатини белгиламаган ҳолда ҳам тузилиши мумкин.
Ҳуқуқни қўллаш ва суд амалиётида ижара шартномаси муддати ва уни давлат рўйхатидан ўтказиш билан боғлиқ низоли ҳолатлар учраши мумкин. Бунда судлар ҳисобга олиши керакки, ижара шартномасининг амал қилиш муддати давомида тарафлар бир йилдан кам бўлган муддатга янги шартнома тузган бўлсалар, бу шартномаларнинг муддатлари қўшилмайди ва янги шартномани давлат рўйхатидан ўтказиш талаб қилинмайди.
Номуайян муддатга тузилган бино ва иншоотни ижарага бериш шартномасини давлат рўйхатидан ўтказиш талаб қилинмайди. Бироқ, назарда тутиш лозимки, бир йилдан кам муддатга тузилган бино ва иншоотни ижарага бериш шартномаси бўйича тарафларнинг ҳуқуқий муносабатлари бир йилдан ортиқ муддатда давом этса, бундай шартнома давлат рўйхатидан ўтказилиши шарт¹⁷.