Toshkent davlat texnika universiteti tasdiqlayman

Nitrifikatsiya jarayoni. Oqsilning chirishi natijasida tuproqda toʻplangan ammiak va ammoniy tuzlari oʻziga hos mikroorganizmlar tomonidan oksidlanadi. Oksidlanish jarayonida nitrit va nitrat kislota hamda ularning tuzlari hosil boʻladi. Bu jarayon nitrifikatsiya deb ataladi. Tuproqda nitratlarning hosil boʻlishini Shlezing va Myunslar tomonidan 1879 yilda aniqlangan. Nitrifikatsiya jarayonida ishtirok etadigan mikroorganizmlarni boshqa turli bakteriyalardan ajratib olish usulini 1888-1890 yillarda rus mikrobiologi S.N. Vinogradskiy ishlab chiqqan. Ammiakning oksidlanishi biologik jarayon ekanligini olimlar eʻtirof qilgan boʻlsalar-da, unda qanday mikroorganizmlar ishtirok etganligi oʻsha davirgacha aniqlangan emas edi. Bu masalani S.N. Vinogradskiy hal qilib berdi. U oʻzining amaliy tajribalarida nitrifikatsiya jarayonini qoʻzgʻovchi bakteriyalar organik moddali muhitda rivojlana olmasligini aniqladi. Bu bakteriyalar tarkibida 0,2% ga yaqin organik moddalar (pepton va glyukoza) boʻlgan muhitda ham yashay olmasligiga ishonch hosil qildi. Shuni nazarda tutib, S.N. Vinogradskiy nitrobakteriyalar uchun tarkibi maxsus anorganik moddalardan iborat oziq muhiti tarkibini ishlab chiqdi. U oʻzining tajribalari natijasiga asoslanib, nitrifikatsiya jarayoni 2 fazadan iborat ekanligi va bu jarayonlar ikki turli bakteriyalar ishtirokida borishini isbotlab berdi.
Nitrifikatsiyaning birinchi fazasida ammiak va ammoniy tuzlari nitrit kislotagacha oksidlanadi. Bu reaksiya tubandagicha boradi:
2NH₃ + 3O₂ →2HNO₂ +2H₂O+658 kJ (158 kkal)
Reaksiya oxirida nitrit kislota hosil boʻlguncha bir qancha oraliq reaksiyalar boradi. Bu reaksiyalarni quyidagicha ifodalash mumkin:
NH₃ NH₂OH HNO  HN(OH)₂ HNO₂
Ammiak gidroksilamin giponitrit dioksi nitrit kislota ammiak kislota
Nitrifikatsiya jarayonining birinchi fazasini oval shakldagi nitrozomonas (Nitrosomonas) bakteriyasi qoʻzgʻatadi. Bu bakteriya harakatchan, xivchini tanasiga nisbatan 50 baravar uzun boʻladi. Nitrozomonas hujayrasining yirik-maydaligiga qarab: a, b, s tur xillari uchraydi.