Toshkent davlat texnika universiteti tasdiqlayman

Nitrifikatsiyaning ikkinchi fazasida nitrit kislota nitrat kislotagacha oksidlanadi. Bu fazada uchburchak shakldagi mayda tayoqchasimon nitrobakter (Nitrobacter) ishtirok etadi. Reaksiyani tubandagicha ifodalash mumkin:
2HNO₂ + O₂  2HNO₃ + 180kJ (48kkal)
Nitrit kislotaning nitrat kislotagacha oksidlanishi vaqtida oraliq mahsulot sifatida nitrit kislotaning gidrati hosil boʻlib, oxirida u nitrat kislotaga aylanadi. Bu reaksiya quyidagicha ifodalanadi:
HO-N=OHO-N=(OH)₂  HNO₃
nitrit kislota nitrit kislota gidrati nitrat kislota
Nitrosomonas va Nitrobakter doim birga uchraydi va birining hosil qilgan mahsuloti ikkinchisi tomonidan oʻzlashtiriladi. Bu tipdagi ikki mikroorganizm munosabati metabioz deyiladi.
Nitrifikatorlar kimyoviy energaya, CO₂ va H₂O hisobiga organik moddalar sintezlaydi. Energiyani HN₃ ning HNO₂ gacha va HNO₂ ning HNO₃ gacha oksidlanishidan oladi, ya’ni xemosintez jarayonini amalga oshiradi. Nitrifikatsiya jarayonining birinchi bosqichi ikkinchisiga nisbatan jadal oʻtadi, chunki birinchi bosqichda 658 kJ, ikkinchi bosqichda atigi 180 kJ energiya ajraladi. Nitrifikatorlar organik modda sintezlash uchun yashil oʻsimliklar singari, havodagi CO₂ ni yoki tuproqdan NaHCO₃ ni tarkibidagi CO₂ ni oʻzlashtiradi. Bikarbonatlar tez parchalanib, CO₂ hosil qiladi:
2NaHCO₃ = Na₂CO₃ + CO₂ + N₂O
Nitrozamonas bir qism uglerodni oʻzlashtirishi uchun 35 qism azot oksidlanishi kerak. Bu bakteriyalar ham yashil oʻsimliklar singari, oziqlanish jarayonida karbonat angidridni oʻzlashtiradi.
Yashil oʻsimliklar CO₂ oʻzlashtirishida quyosh energiyasidan foydalanib, oʻzi organik moddalar sintezlaydi. Bu jarayon fotozintez deb ataladi.
Nitrobakteriyalar karbonat angidridni oʻzlashtirib, organik moddalar hosil qilishda kimyoviy reaksiyalar vaqtida ajralib chiqadigan energiyadan foydalanadi. Shunga binoan bu jarayon xemosintez deb ataladi. Bu reaksiya tubandagicha boradi:
1-fazada: a) 2NH₃ + 3O₂ = 2HNO₂ + 2H₂O + 158kkal
b) CO₂ + H₂O + 112kkal = 1/6 C₆H₁₂O₆ + O₂↑
1-fazada: a) 2HNO₂ + O₂ = 2HNO₃ + 48kkal
b) CO₂ + H₂O + 112kkal = 1/6 C₆H₁₂O₆ + O₂↑
Xemosintezda fotosintezga nisbatan oz miqdorda organik modda sintezlanadi, albatta. Lekin xemosintez jarayonining oʻziga xos xususiyati shundaki, bunda ham organik moddalar sintezlanib, boshqa organizmlarning oʻsishi uchun zamin tayyorlanadi.