Toshkent davlat texnika universiteti tasdiqlayman

1. Denitrifikatsiya jarayonini qoʻzgʻovchi Bakterium denitrifikans (Bacterium denitrificans) nomli bakteriya peritrix xivchinlangan harakatchan kichik tayoqchadan iborat boʻlib, spora hosil qilmaydi. U nitrit kislota tuzlarni erkin azotgacha parchalaydi.
2. Bakterium koli (Bacterium coli) nomli bakteriya ishtirokida esa nitratlarni ham parchalay oladi. Ichak tayoqchasi (Escherichia coli) kalta polimorf (oʻzgaruvchan) tayoqchalar, boʻyi 0,5-1,0 mkm, peritrix xivchinlangan. Gramanfiy boʻyaladi, spora hosil qilmaydi. Ba’zi tur-xillari kapsula hosil qiladi. Fakultativ anaerob, oddiy oziq muhitlarida pH 7,2-7,8 va 37°C harorat qulay boʻlib yaxshi oʻsadi.
3. Axromobakter stutzeri (Achromobacter stutzeri) denitrifikatorlar qatoriga kirib boʻyi 0,5 mkm, eni 0,3mkm. U polyar (tayoqchaning ikki tomonida) xivchinlangan harakatchan kichik tayoqchalardan iborat boʻlib, bir-biriga yopishib zanjir hosil qiladi. Sutni achitadi, shakarni parchalaganda gaz va peptonli muhitda H₂S hosil qiladi. Nitratlarni molekulyar azotgacha qaytaradi.
4. Ps. fluorescens-harakatchan, tayoqchasimon.
5. Ps. pyocyanea-tayoqchasimon, koʻk pigment hosil qiladi.
Ularning ichida termofillari ham bor (qulay rivojlanish harorati 55-65°C). Bularda denitrifikatsiya jarayoni anaerob sharoitda boʻladi.
Nitratlarni qaytarish xossasi ba’zi oltingugurt oksidlovchi bakteriyalarda ham boʻladi:
5S + KNO₃ + 2N₂O  3N₂ + K₂SO₄ + KHSO₄
5K₂S₂O₃ + 8KNO₃ + N₂O → 4N₂ + 9K₂SO₄ + N₂SO₄
Denitrifikatsiya ham oksidlanish-qaytarilish jarayonidir. Bakteriyalari fakultativ anaerob boʻlib, kislorod koʻpayib ketganda denitrifikatsiya toʻxtaydi. Anaerob muhitda nitratlar va organik moddalar yetarli boʻlganda denitrifikatsiya boshlanadi, muhitda kislorod yetishmasa nitratlar kislorod berib qaytariladi. Muhitda pH-3,2-8,7 boʻlsa, bunda bakteriyalar yaxshi rivojlanadi.
Denitrifikatsiya natijasida tuproqdan ma’lum miqdorda azot yoʻqoladi. Hisoblashlarga koʻra har yili denitrifikatsiya natijasida tuproqdan 330 mln t gacha molekulyar azot atmosfera havosiga chiqib ketadi.