Toshkent davlat sharqshunoslik instituti

Xitoydagi 3 iqtisodiy zonalarning YaIMdagi salmog‘i, % da.⁵

	1980 y.	1985	1990	1995	1999	2002	2006
Mamlakat bo‘yicha jami	100	100	100	100	100	100	100
Sharqiy	52,5	52,7	53,9	53,7	51,9	51,2	50,8
Markaziy	31,5	30,9	29,7	28,3	30,9	30,4	29,2
G‘arbiy	16,4	16,4	16,4	14,0	17,2	19,4	20,0

Amaldagi mana shu zonalardagi iqtisodiy ko‘rsatkichlarning o‘zgarmasligi davlat tomonidan ularni rivojlanishi uchun yetarli darajada mablag‘larning ajratilmayotganligini ko‘rsatadi.

Jadval 5.2.2.

Real kapital quyilmalarining zonalar bo‘yicha salmog‘i, % da 1999-2006 yillarda.⁶

	1999 y.	2002 y.	2006 y.
Sharqiy xudud	87,6	82,8	77,6
Markaziy xudud	9,9	10,5	11,9
G‘arbiy xudud	2,5	6, 7	10,5
hammasi	100	100	100

Yuqoridagi jadvaldan ko‘rinib turganidek, mamlakatning ichki xududlarida iqtisodiy tizim islohotlarini juda ham sekin qadamlar bilan amalga oshirilayotganini guvohi bo‘lamiz.

1978-2006 yillarda YaIM ning umumiy hajmidagi davlat sektorining zonalar bo‘yicha salmog‘i bir qadar pasayib bordi. Ular orasida ushbu jarayonning eng qiyinroq kechgan xududlari – bu davlatning ichki provinsiyalari bo‘lib, ularda poselka-volost tipidagi korxonalarning xo‘jalik yuritishi va ularning rivojlanishi ancha sust kechdi. Buni biz quyidagi jadval 5.2.3. dan yaqqol ko‘rishimiz mumkindir.

Jadval 5.2.3.

YaIM ning umumiy hajmida davlat sektorini zonalar bo‘yicha salmog‘i % da⁷

Xududlarni nomlari	1978 y	1995 y.	2006 y
Sharqiy	75,4	28,1	20,1
Markaziy	80,7	42,2	38,2
G‘arbiy	85,3	54,7	41,7

Xitoy hukumatini mamlakatdagi mintaqaviy ustuvorlik holatlari, ya’ni, Xitoyning sharqiy provinsiyalariga berilgan ustuvorlik va ularni ko‘p yillar mobaynida pasaymayotganligi, bir muncha tashvishga solib qo‘ydi hamda mazkur holat normal emasligi tan olinib, bu yo‘nalishda jiddiy o‘zgartirishlarni amalga oshirish lozimligi talab qilindi.

Ulardagi sanoat industriyasining notekis joylashtirilganligi, ular ma’muriy-xo‘jalik yuritishining takomillashtirilmaganligi, birinchi navbatda, ularning umumiy ishlab chiqarishdagi samarasining oshishiga nafaqat yordam bermay, balki, o‘zlarida iqtisodiy va siyosiy nobarqarorlikni keltirib chiqarish havf-xatari mavjudligini ko‘rsatar edi.

Mamlakatda tez-tez turli anjuman va kengashlarda, ilmiy doiralarda, ommaviy axborot vositalarida Xitoydagi mintaqalar orasidagi tengsizlik va ularni moliyaviy ta’minlashda adolatli taqsimlanishdan foydalanish to‘g‘risidagi norozilik masalalari haqida so‘z yuritilib, ular orasidagi eng kuchli noroziliklar, mamlakatning nisbatan qoloq va kam ta’minlangan ichki xududlarida yashovchi aholi tomonidan bildirilib borildi.

Haqiqatdan ham, mamlakatga kirib kelayotgan xorijiy investisiyalar, ko‘p hollarda mamlakatning janubiy-sharqiy qismiga jal etilib, undan Xitoyning boshqa xududlarida istiqomat qiluvchi aholi ziyon ko‘ra boshladi. Ular, qolgan xududlardagi iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishdan ancha orqada qolayotgan aholining turmush tarzida yaqqol ko‘rina boshladi.

5.3.Xitoy Xalq Respublikasining ma’muriy bo‘linishi:provinsiyalar, alohida ma’muriy rayonlar, avtonom rayonlar: Tibet Avtonom rayoni; Ichki Mongoliya avtonom rayoni; Ninsya-Xuey avtonom rayoni; SUAR, Guansi-Chjuxay avtonom rayoni, markazga bo‘ysinuvchi shaxarlari, uezd va volostlarining rivojlanish xususiyatlari.

Mamlakatda uch pog‘onali ma’muriy hududiy bo‘linish qabul qilingan bolib, ular quyidagilardan iboratdir: provinsiya, uezd, volost.

Hozirgi kunda Xitoy hududi 23 ta provinsiya, 5 ta avtonom rayon, 4 ta markazga bo‘ysinuvchi shaharlarga va 2 ta alohida ma’muriy rayonlarga ajratilgandir.

Provinsiya va avtonom rayonlar - avtonom okruglar, uezdlar, avtonom uezdlar va shaharlarni o‘z ichiga oladi.

Uezdlar va avtonom uezdlar - volostlar, milliy volostlar va poselkalarni boshqaradilar.

Markazga bo‘ysinuvchi shaharlar va yirik shaharlar rayon hamda uezdlarga bo‘linadi. Avtonom okruglar - uezdlar, avtonom uezdlar, va shaharlarga bo‘linadi.

Avtonom rayonlar, avtonom okruglar va avtonom uezdlar - «Milliy avtonomiya» larni tashkil etadi.

Buni biz quyida ko‘rsatilgan jadval 5.3.1. orqali ko‘rishimiz mumkin.

Jadval 5.3.1.