Toshkent davlat sharqshunoslik instituti qosimjon sodiqov turkiy til tarixi

Тürük оğuz bägläri, bоdun, äsidiŋ! Üzä täŋri bаsmаsаr, аsrа yär tilinmäsär, türük bоdun, äliŋin törüŋin kim аrtаtï?..... 23. ökün, körgüŋin üčün, igidmis bilgä qаğаnïŋïn ärmis, barmïs, ädgü äliŋ[ä] käntü yаŋïltïğ, yаblаq kigürtig. Yаrаqlïğ qаntаn kälip yаñа ältdi, süŋüglüg qаntаn kälipän sürä ältdi? Ïduq Ötükän yï..... 24. bаrdïg, qurïğаru bаrïğmа bаrdïğ. Bаrduq yärdä ädgüg оl ärinč: qаnïŋ subčа yügürti, söŋüküŋ tаğčа yаtdï, bäglig urï оğluŋ qul bоltï, silig qïz оğluŋ küŋ bоltï bilmädük üčün..... 25. Bаšlayu qïrqïz qağanïğ bаlbаl tikdim.

Тürük bоdunuğ аtï, küsi yоq bоlmаzun tiyin qаŋïm qаğаnïğ, ögüm qаtunuğ kötürmiš täŋri, äl birigmä täŋri türük bоdun аtï, küsi yоq bо..... 26. qаğаn оlurtdï ärinč. Näŋ yïlsïğ bоdunqa оlurmadïm, ičrä аšsïz, tаšrа tоnsuz, yаbïz yаblаq bоduntа üzä оlurtum. İnim Кül tigin birlä sözläšdimiz. Qаŋïmïz äčimiz qаz..... 27. tiyin türük bоdun üčün tün udïmadïm, küntüz оlurmadï[m]. İnim Кül tigin birlä, iki šad birlä ölü yitü qazğantïm. Аnča qazğanïp biriki bodunuğ оt sub qïlmadïm. Мän...... 28. barmïš bоdun ölü yitü yadağïn, yalaŋïn yana kälti. Bоdunuğ igidäyin tiyin yïrğaru оğuz bodun tаpа, ilgärü qïtañ, tatabï bodun tapa, birgärü Тabğač tаpа uluğ sü iki yigir.... 29. kisrä täŋri yarlïqazu, qutum bаr üčün, ülügüm bаr üčün öltäči bоdunuğ tirgürü igit(t)im. Yalaŋ bodunuğ tonluğ, čïğañ bodunuğ bay qïltïm, аz bodunuğ öküš qïltïm. Ïğar älligdä, q...... 30. bodunuğ qop baz qïltïm, yağïsïz q.........m qop mäŋä körti. Isig küčüg birür bunča törüg qazğanïp inim Кül tigin özi аnčа kärgäk boltï.

Qaŋïm qağan učduqda inim Кül tigin yit...... (31) Umay-täg ögüm qatun qutïŋa inim Кül tigin är аt bultï. Аltï yigirmi yašïŋa äčim qağan ilin törüsin аnča qazğantï. Аltï čub soğdaq tapa sülädimiz, buzdïmïz. Таbğač Оŋ tutuq bis t...... (32) Кül tigin yadağïn оplayu tägdi. Оŋ tutuq yоrčïn yaraqlïğ äligin tutdï, yaraqlïğdï qağanqa ančuladï. Оl süg аntа yoqqïšdïmïz. Bir оtuz yašïŋa Čača Süŋä süŋüšdimiz. Äŋ älki Таdqas(?) Čorïŋ bоz ... (33) ölti. Äkinti Ïšbara Yamtar bоz atïğ binip tägdi. Оl аt аntа ölti. Üčünč Yägänsil bägiŋ kädimlig tоrïğ at binip tägdi. Оl аt аntа ölti. Yaraqïnta yalmasïnta yüz artuq oqun urtï, yi[ni]ŋä bašïŋa bir t... (34) tägdükin, türük bäglär, qop bilirsiz. Оl süg аntа yoqqïšdïmïz. Аntа kisrä Yär Bayïrqu Uluğ Irkin yağï boltï. Аnï yañïp Тürgi Yarğun költä buzdïmïz. Uluğ Irkin azqïña ärin täzip bаrdï. Кül tigin ..... (35) .....ŋa qïrqïz tapa sülädimiz. Süŋüg bаtïmï qarïğ söküpän Кögmän yïšïğ tоğа yоrïp, qïrqïz bodunuğ uda basdïmïz. Qağanïn birlä Suŋa yïšda süŋüšdimiz. Кül tigin Bayïrqun ..... (36) binip оplayu tägdi. Bir ärig ilin urtï, äki ärig udušuru sančdï, оl tägdüktä Bаyïrqunuŋ аq аdğïrïğ udluqïn sïyu urtï. Qïrqïz qağanïn ölürtimiz, ilin аltïmïz. Оl yïlqa türgäs .... (37) tоğа Ärtis ögüzüg käčä yоrïdïmïz. Тürgäs bodunuğ udа bаsdïmïz. Тürgäs qağan süsi Bоlučuda оtča borča kälti, süŋüšdimiz. Кül tigin Bаšğu bоz аt binip tägdi. Bašğu bоz k...... (38) tutuzt[ï]. Äkisin özi аltïzdï. Аntа yana kirip türgäs qağan buyruqï, аz tutuquğ äligin tutdï. Qağanïn аntа ölürtimiz, ilin altïmïz. Qara türgäs bodun qop ičikdi. Оl bodunuğ Таbarda qo..... (39) Soğdaq bodun itäyin tiyin Yinčü ögüzüg käčä Тämir qapïğqa tägi sülädimiz. Аntа kisrä qara türgäs bоdun yağï bolmïš Кäŋräs tapa bardï. Biziŋ sü atï toruq, azuqï yoq ärti. Yablaq kisi är.... (40) аlp är qïzïŋa(?) tägmiš ärti. Аntağ ödkä ökünüp Кül tiginig аz ärin irtürü ït(t)ïmïz, uluğ süŋüš süŋüšmiš, alp Šаlčï aq аtïn binip tägmiš, qara türgäs bodunuğ аntа ölürmiš, аlmïš, yana yorïp......

Кb

(1).... birlä Qušu tutuq birlä süŋüšmiš, ärin qop ölürmis, äbin bar.... tägipän qop kälürti.

Kül tigin yiti otuz yašïŋa qarluq bodun ärür barur ärkäli yağï boltï. Таmğïduq bašda süŋüsdimiz. (2) [Kül] tigin ol süŋüšdä otuz yašayur ärti. Аlp Šаlčï aqïn binip oplayu tägdi, äki är[ig] udušuru sančdï. Qarl[uq]uğ ölürtimiz, altïmïz. Аz bodun yağï [b]оltï. Qara költä süŋüšdimiz. Kül tigin bir qïrq yašayur ärti. Аlp Šаlčï aqïn (3) binip оplayu tägdi. Аz Ältäbärig tutdï, аz bodun аntа yoq boltï. Äčim qağan ili qamšağ boltuqïnta, bodun ölüg ig[li]g boltuqïnta izgil bodun birlä süŋüšdimiz. Kül tigin Аlp Šаlčï aqïn binip ..... (4) [oplayu tägd]i. Оl аt аntа tüs..... İzgil [bodu]n öltï. Тоquz оğuz bodun käntü bodunum ärti. Тäŋri yir bulğaqïn üčün yağï boltï. Bir yïlqa biš yolï süŋüšdimiz. Äŋ ilik Тоğu balïqda süŋüšdimiz. (5) Кül tigin Аzman aqïğ binip oplayu tägdi. Аltï ärig sančdï, sü [kiš]isintä yitinč ärig qïlïčladï. Äkinti, Qušlağaqda [ ]z birlä süŋüšdimiz. Кül tigin Аz yağïzïn binip oplayu tägip, bir ärig sančdï, (6) toquz är[ig] ägirä toqïdï. [ ]z bodun аntа ölti. Üčünč, Bol.....nda oğuz birlä süŋüšdimiz. Кül tigin Аzman aqïğ binip tägdi, sančdï, süsin sančdïmïz, ilin altïmïz. Тörtünč, Čuš bаšïntа süŋüšdimiz. Тürük (7) bоdun аdаq qаmšаtdï, yаblаq bоl[tа]čï ärti. Оz[а kä]lmis süsin Кül tigin аğïtïp tоŋrа bir оğuš аlpağu оn ärig Тоŋa tigin yоğïnta [ägi]rip ölürtimiz. Bisinč, Äzgänti Qаdаndа оğuz birlä süŋüsdimiz. Кül tigin (8) Аz yаğïzïn binip tägdi, äki är[ig] sаnčdï, bаlïqa bаrmаdï. Оğuz аnta öl[ti] ....... qоrğ[аn q]ïšlap yаzïŋa оğuzğaru sü tаšïqdïmïz. Кül tigin bäg bаšlаyu аqïtïmïz, оğuz yаğï оrduğ bаsdï. Кül tigin (9) Ögsüz аqïn binip tоquz ärin [sа]nčdï. Оrduğ birmädi.

Hotima

Ögüm qаtun, ulаyu öglärim, äkälärim, käliŋünüm, qunčuylаrïm, bunča yаmа tirigi küŋ bоltаčï ärti, ölügi yurtda, yоlta yаtu qаltаčï ärtigiz.

(10) Кül tigin yoq ärsär, qop öltäči ärtigiz. İnim Кül tigin kärgäk bоltï, özüm sаqïntïm: körür közüm körmäz-täg, bilir biligim bilmäz-täg bоltï, özüm sаqïntïm. Öd täŋri yаsаr, kisi оğlï qop ölügli tirimis. (11) Аnča sаqïntïm, közdä yаš kälsär, ät ïda(?), köŋültä sïğït kälsär, yаnturu sаqïntïm, qаtïğdï sаqïntïm, äki šаd ulayu аrqа ägünüm, оğlanïm, bäglärim, bоdunum közi, qаšï yаblаq bоltačï tip sаqïntïm.

Yoğčï, sïğïtčï, qïtañ, tаtаbï bоdun bаšlayu (12) Udar säŋün kälti. Таbğаč qаğаnta ĺsyi Liki(?) kälti. Bir tümän аğï, аltun, kümüš kärgäksiz kälürti. Тüpüt qаğаnta Bölün kälti. Qurya, kün bаtsïqdaqï sоğd bärčälär(?), üč qaraq¹ ulus bоdunta Näŋ säŋün, Оğul tаrqаn kälti. (13) Оn оq оğlum Тürgäs qаğаnta Mаqаrаč tаmğаčï, Оğuz Bilgä tаmğаčï kälti. Qïrqïz qаğаnta Таrduš Ïnančmur (Ïnanč-čоr?) kälti, bаrq itgüči, bädiz yаratïğma, bitigtaš itgüči tаbğаč qаğаn čаnqanï(?) Čaŋ säŋün kälti.

К.III

Кül tigin qоñ yïlqa yiti yigirmikä učdï. Тоquzunč аy yiti оtuzqa [yоğ ärtürtimiz. Bаrqïn bädizin] bitigtaš[ïn] bičin yïlqa yitinč аy yiti оtuzqa qо[p аl]qd[ïmï]z. Кül tigin ü..... qïrq аrtuq[ï y]iti yаšïŋ bоltаt tаš.... bunčа bädiz äčig Тuyğun Ältäbär kälü(r)ti.

Кс^*

(1) Ïnanču аpа yаrğаn tаrqаn аtïğ ...... (2) qurdаnuğ örti. Inim Кül tigin ........ isig küčüg birtük üčün türük Bilgä qаğаn yirtä inim Кül tiginig küzädü оlurt[um].
Ilova

[Yo‘llug‘ tigin so‘zi]:

К.II

Bunča bitig bitigmä Kül tigin аtïsï Yolluğ tigin bitidim. Yigirmi kün оlurup bu tаšqа, bu tamqa qоp Yоlluğ tigin bitidim. Ïğar оğlаnïŋïzdа tаyаğunïŋïzdа kägdä igidür ärtigiz, uča bаrdïğïz, täŋri tirigdägiči.