Toshkent davlat sharqshunoslik instituti qosimjon sodiqov turkiy til tarixi

Qadimgi turklarda “asr” va “o‘n asr” tushunchalari. Turkiy yozma manbalarda “asr”ni yüz yïl deydi. Yozma manbalarda mïŋ yïl (~bïŋ yïl) atamasi ham tez-tez uchrab turadi, bu “o‘n asr”ni bildiradi. Yïl so‘zining oldiga qo‘shilayotgan mïŋ soni boshlab uning aniqligini, tayin bir o‘lchovini ifoda etgan. Qadimgi turkiy tilda mïŋ yïl (~bïŋ yïl) vaqt o‘lchovining eng katta birligi bo‘lgani bois, badiiy matnlarda “uzoq yillar, asrlar, nihoyatda uzoq vaqt” tushunchasini ham bergan. Masalan, bitiglarda bïŋ yïllïq, tümän künlük degan birikma uchrab turadi. Ushbu birikma “ko‘p asrli, nihoyatda eski” degan ma’noni bildiradi. Misol uchun, uyg‘ur xoqonlig‘ining asoschisi Mo‘yun-cho‘rga atab tiklangan yodgorlikda uning tilidan shunday bitilgan: Bïŋ yïllïq, tümän künlük bitigimin belgümin anta yasï tašqa yaratïtdïm. – Ming yillik, tuman kunlik bitigimni-tuzugimni o‘sha yerda yassi toshga yozdirdim (MČ.21)

Hozirgi o‘zbek tilida ham, ayniqsa, so‘zlashuvda “ming yil”, “yuz yil” deyilganda “juda uzoq vaqt” anglashilishi mumkin.