Toshkent davlat sharqshunoslik instituti qosimjon sodiqov turkiy til tarixi

Bo‘lishsizlik
Bo‘lishsizlik belgisi tinglovchi buyrug‘ining birlik shaklidan keyin qo‘shiladigan -ma, -mä dir. Bu faqat kelasi zamonga bog‘liq: alma, almaŋ.

O‘zga buyrug‘ida bo‘lishsizlik shakliga -sun, -sün / -sïn, -sin qo‘shimchasi orttiriladi: almasïn, almasïnlar. So‘zlovchining buyruq-istagi almalïm, almayïm, almayïq shaklida ifoda etilgan.

Bo‘lishsizlik belgisining -maz, -mäz shakli ham bor. U shaxs-son qo‘shimchalari bilan qo‘llanadi. So‘zlovchi birligi kelmäzmän, ko‘pligi kelmäzbiz, tinglovchi birligi kelmäzsän, ko‘pligi kelmäzsiz, o‘zga birligi kelmäz, ko‘pligi kelmäzlär deyiladi. Bu affiksning -mas, -mäs varianti ham bor: kelmäsmän.

O‘tgan zamon bo‘lishsizligi: kelmädim, kelmädik, kelmädiŋ, kelmädiŋiz, kelmädilär.

Kelasi zamon bo‘lishsizligi: kelmägäymän, kelmägäybiz, kelmägäysän, kelmägäysiz, kelmägäylär.

Bo‘lishsiz shart fe’lida so‘zlovchi kelmäsäm, kelmäsäk degan, tinglovchiga kelmäsäŋ, kelmäsäŋiz, o‘zgaga nisbatan kelmäsä, kelmäsälär deyilgan.

Bo‘lishsizlikning yana bir belgisi -sïz, -siz affiksidir: Azïqsïz kettim, Aqčasïz keldim degandagi kabi.

Takrorlanib qo‘llanuchi na ..., na ... inkor bog‘lovchisi ham bo‘lishsizlik ma’nosini bildiradi: Üydä na kiži bar, na epči bar.

Bo‘lishsizlik ba’zi hollarda yoq so‘zi bilan ham ifodalanadi.