Toshkent davlat sharqshunoslik instituti qosimjon sodiqov turkiy til tarixi

Hozirgi o‘zbek tilshunosligi. XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlab Yevropa mamlakatlarida turkiy tillarni o‘rganishga katta e’tibor qaratildi. Ayniqsa, Rossiyada bu sohada ko‘p ishlar qilindi. Ayni sohada M.A. Kazem-Bek, V.V. Radlov, P.M. Melioranskiy, A.N. Samoylovich, N.F. Katanov, N.I. Ashmirin kabi turkshunoslarning xizmati diqqatga sazovor. Rossiya turkshunosligida tilshunoslik tadqiqotlari quyidagi yo‘nalishlarda amalga oshirildi: 1) Turkiy tillarning grammatikasiga baІishlangan asarlar yaratildi; 2) Ko‘k turk, uyg‘ur hamda arab yozuvli o‘rta asr turkiy yodgorliklar tadqiq etildi; Turkiy yodgorliklar tavsifiga baІishlangan asarlar vujudga keldi; 3) Turkiy tillar leksikasi o‘rganildi; 4) Rus olimlari tomonidan turkiy tillarning klassifikasiyasi yaratildi.

XX asr Rossiya turkshunosligida Sankt-Peterburg, Moskva turkshunoslik maktablarida katta ishlar amalga oshirildi. Bu kezlar S.E. Malov, Y.D. Polivanov, A.K. Borovkov, A. Batmanov, Yudaxin, A.N. Kononov, V. Nasilov, E.V. Sevortyan, A.M. Shcherbak, S.N. Ivanov, A. Serebrennikov, E.R. Tenishev va boshqa olimlarning xizmati katta bo‘ldi.

Turkiy tillar G‘arbiy Yevropa mamlakatlarida ham keng o‘rganildi. Bu sohada nemis turkshunoslik maktabi tomonidan yaratilgan tadqiqotlar e’tiborga loyiq.

Turkiy tillar ichida o‘zbek tilining o‘rganilishida XX asr boshlarida vujudga kelgan o‘zbek tilshunosligini ham alohida qayd etish kerak. Bu davrda tilshunoslikda “Chig‘atoy gurungi” to‘garagining faoliyati katta. Bu guruhning o‘zbek tili lug‘at tarkibining sofligi uchun olib borgan sa’y-harakatlari e’tiborga loyiq. Bu guruh a’zolari tomonidan o‘zbek tilshunosligida ilm-fanning turli sohalariga (grammatika, matematika, ximiya va boshqa sohalarga) oid terminlar yasalib, adabiy tilga joriy etildi. Bu davrlarda, Abdurauf Fitrat, G‘ozi Olim, G‘ozi Yunus, Qayum Ramazon va boshqa olimlarning faoliyati katta.

S o‘ r o q v a t o p sh i r i q l a r:
O‘zbek tili o‘tmishda qanday atalgan?

O‘tmishda turkiy adabiy til qanday atalgan?

Ilk va o‘rta asrlarda Markaziy Osiyoda til vaziyati qanday kechgan edi?

Turkiy adabiy tilning yuksaluvida shoir-yozuvchilar, tarix bituvchilar, olimlar, tarjimon va kotiblarning qo‘shgan ulushi qay daraja? O‘rnaklar ko‘magida tushuntiring.

Lutfan Alisher Navoiyning turkiy adabiy til yuksaluvidagi ulug‘ hizmatlarini ta’riflang.

Qadimgi turk dialektlari o‘rtasidagi muhim farqlar nimalardan iborat? Lutfan o‘rnaklar ko‘magida tushuntiring.