Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI
2020/2(23
)
 
“Hikoya tuzamiz” interfaol o‘yinida o‘qituvchi doskaga feʼl so‘z turkumi ifodalagan bir nechta 
so‘z yozib qo‘yadi. (Masalan, 
تشون
– 
سیونب
[navešt, benavêš] (yozdi-yoz), 
دمآ
– 
ایب
[âmad-beyâ] (keldi-
kel), 
درک زاورپ
–
ب
ک
ن
زاورپ
[parwâz kard- parwâz bekon] (uchdi-uch),
وب
د
درز
– 
ش
بب
ا
درز
[zard bud-zard 
bebâš] (sarg‘aydi-sarg‘ayib) kabi). Talabalar mustaqil ravishda shu so‘zlar ishtirokida hikoya matni 
tuzadilar. Tuzilgan matndan feʼl izohlangan so‘zlarni topib, tahlil qilishadi. Qanday harakatdagi feʼl 
(bo‘lishli yoki bo‘lishsiz), u gapning ichida qaysi so‘zga bog‘lanib kelgan, qaysi qo‘shimchalar bilan 
tuslangan, qaysi zamondagi feʼl kabi savollarga javob topishadi. 
Masalan:
.
مینک یم دشر
لقتسم روشک کی رد ام
[Mâ dar yak kešwar-e mostaqel rošd mi konêm] 
(Biz mustaqil yurtda ulg‘aymoqdamiz.) 
.
سب دادعتسا اب ناناوج
دننک یم وزرآ و لیصحت رای
ام
نطو
رد
[Dar watan-e mâ jawânân bâ este’dâd besyâr tahsêl wa ârzu mi konand.] 
(Bizning vatanda isteʼdodli, iqtidorli yoshlar juda ko‘p o‘qishadi va intilishadi.) 
مینک یم لابند ار اهنآ هنومن ، میدنم هقلاع اهنآ هب ام
. 
[Mâ ba ânhâ alâqa mondêm, namuna-ye ânhâ râ dombâl mi konêm] 
(Biz ularga qiziqamiz, ulardan o‘rnak olamiz. 
Matnda ko‘plikdagi feʼllar ishtirok etib, ular gapning kesimi, hozirgi zamon feʼllari vazifalarida 
kelgan. Matnning ega va kesimi shaxs-sonda moslashgan. (
ه دشر
میتس
[rošd hastêm] 
(ulg‘aymoqdamiz), 
دن
ناوخب
[bexânand] (o‘qishadi),
دندرك
وزرآ
[ârzu kardand] (intilishadi), 
هقلاع
میداد
[alâqa dâdêm] (qiziqamiz),
مینک یم 
لابند
[dombâl mi konêm] o‘rnak olamiz)
1
. Hikoya yoki 
matn tuzish jarayonida talabalarning lug‘at boyligi ortishi bilan birgalikda, gaplarni to‘g‘ri tuzish, 
tovushlarni to‘g‘ri tashkil qilish va mustaqil fikrlash malakasi shakllanadi. Talabalarning vaqt-vaqti 
bilan rag‘batlantirish ularning o‘ziga bo‘lgan ishonchini orttiradi. “U kim, bu nima?” interfaol 
o‘yinida, stol ustiga bir qancha predmetlar terib qo‘yiladi. O‘qituvchi shu predmetlardan birortasini 
ta’riflaydi. Talabalar shu belgilar asosida gap nima haqida borayotganligini topadilar. Bu metodning 
afzallik tomoni shundaki, undan dars davomida talabalar diqqatini jamlash, dariy tili alifbosi bilan 
tanishtirish, yangi mavzuni bayon qilish jarayonida ham foydalanish mumkin
2
. Bu metod talabalarda, 
ziyraklik, sinchkovlik sifatlarini va mustaqil fikrlash malakalarini shakllantirishga yordam beradi. 
Bundan tashqari, bu o‘yindan dam olish daqiqalarida ham unumli foydalanish mumkin. Bu metod 
shakli feʼl so‘z turkumini o‘rganishda quyidagicha bo‘lishi mumkin. Talabadan so‘ralishi mumkin 
bo‘lgan savol-topshiriqlarda feʼl so‘z turkumi ifodalangan bo‘ladi.
Masalan: 1-variant: Bo‘lishli harakatni ifodalab gap tuzing? .
تفر بتکم هب زورما وا
[ô emrôz ba 
maktab raft] (U bugun maktabga bordi). .
تشون ییابیز هب ار همان مردارب
. [berâdaram nâma râ ba zêybâyi 
nawešt] (Ukam xatini chiroyli yozdi). .
دناوخ ار بلاج یناتساد مرکا
[Akrâm dâstâni-ye jâleb râ xând] (Аkram 
uyga berilgan hikoyani o‘qidi).
2-variant: Bo‘lishsiz harakatni ifodalab gap tuzing?