Тошкент давлат иқтисодиёт университети

8.5. Фонд биржасида биржа битимининг моҳияти 
 
Биржа битимлари фонд қимматлари билан банк операциялари каби бир хил 
эмас. Биржа битимлари деганда биржа биносида белгиланган биржа иш вақти 
пайтида тузилган ва биржада муомалага ва котировкага йўл қўйилган, 
алмаштирса бўладиган фонд қимматлари унинг предмети бўлган савдо 
битимлари тушунилади. Биржа битимлари бевосита расмий курс маклери ёки 
дилер, ёки биржа вакили бўлган, биржа савдосини ташкил этувчи ва 
котировкаларни эълон қилувчи бошқа шахс иштирокида тузилади. 
Биржа жараёни технологияси қуйидаги принципиал схемага эга. Ҳар бир 
биржа мустақил равишда битим тузиш регламентини белгилайди. Бироқ, биржа 
котировкага йўл қўйилган қимматли қоғозларнинг нарх даражаси ва чегарасини 
белгилашга ҳақли эмас. Шу билан бир пайтда биржада битим тузиш тартиби 
инвестицион қимматли қоғозлар билан битимларга қуйидаги умумий 
талабларга таянади: инвестицион қимматли қоғозларли битимлар ёзма шаклда 
тузилиши ва бу битимни тузаётган шахслар белгиланган муддат давомида бу 
ҳужжатларни ўзида сақлаши, биринчи талаб бўйича уларни молия органлари ва 
солиқ хизмати ваколатли ходимларига тақдим этишлари шарт. 
Фонд биржасида биржа жараёнини принципиал ташкил қилиш қуйидаги 
кўринишга эга бўлади: биринчи босқич - қимматли қоғозлар сотиш ва сотиб 
олишга буюртмаларни расмийлаштириш ва рўйхатга олиш, иккинчи босқич – 
буюртмаларни биржа савдосига киритиш ва биржа савдоси жараёнида битим 

---

107 
тузишда уни бажариш, учинчи босқич – биржада биржа битимини рўйхатга 
олиш ва битимлар бўйича ҳисоб-китоблар. 
Биржа битимлари уларни бажариш рискига қараб касса битимлари ва 
муддатли битимларга ажратилади.