Тошкент давлат иқтисодиёт университети т. М. Зияев, Ш. Т. Исроилова, Д. Т.ЁҚУб олий таълимнинг

Ишчи кучи бозорининг моделлари

Ишчи кучи бозори моделлари уларнинг ушбу ҳодисани тавсифлаш андозаси сифатидаги мақсадига қараб, турлича бўлиши мумкин.
Ишчи кучи бозоридаги рақобатчилик даражасига қараб, соф рақобат бозори модели, монопсония модели, касаба уюшмалари ҳаракати ҳисобга олинадиган модел, икки томонлама монополия модели¹ ажратилади.
Соф рақобат бозори модели қуйидаги хусусиятлар билан тавсифланади:

• 
  аниқ ишчи кучи турини ёллашда кўп сонли фирмалар бир-бири билан рақобат хизматларидан қатъи назар, мазкур малака турини таклиф этадилар;
  
• 
  на фирмалар, на ишчилар иш ҳақи бозор ставкаси устидан назорат қилмайдилар демак на улар, на булар иш ҳақи қандай бўлишини буюра олмайдилар.
  

Монопсония модели (яъни, битта харидор монополияси) ёлловчининг сотиб олиш (ёллаш) монополиясига эга бўлиши вазиятини акс эттиради.
Фирма ишчи кучи бозорида бирдан бир йирик ёлловчи бўлган тақдирда у, аслида, тўлиқ монопсония ҳукмронлигига эга бўлади. Бирон бир корхона баъзида иш билан бандликнинг бирдан бир манбаи бўлиб қоладиган баъзи кичик шаҳар ва олис минтақаларнинг иқтисодиёти бунга мисол бўла олади.
Базан оз миқдордаги фирмалар (учта ёки тўртта фирма) ишчи кучи бозорида монопологияга эга бўлиб турган бўлса ёки таклиф





¹ Макконелл К.Р., Брю С.Л. Экономика. М.: 1992. Т.2.
қилинган меҳнатнинг аксарият қисмини ёллай оладиган бўлса, олигопсония рўй берган бўлади. Бунинг устига, олигопсониячиларда ходимлар ёллашда қандайдир монопсониячи сифатида биргаликда ҳаракат қилиш тенденцияси кузатилади.
Кўплаб бозорларда касаба уюшмалари ходимларнинг манфаатларини ёқлаб чиқадилар ва уларнинг номидан ёлловчилар билан музокаралар олиб борадилар. Мазкур ҳолда касаба уюшмаларининг ҳисобга олинадиган ишчи кучи бозори модели намоён бўлади. Бунда касаба уюшмаларининг бошқа иқтисодий вазифаси иш ҳақини оширишга эришишдан иборат бўлади. Улар ушбу мақсадни қуйидагича йўллар билан амалга оширишлари мумкин:

1. 
   реклама ёрдамида маҳсулотга ва меҳнат хизматларига талабни ошириш, ишларнинг хилма-хил турларига шартномалар олиш учун сиёсий лоббининг аралашуви ёки ишчи кучининг эҳтиёжи қандайлигидан қатъи назар уларни сақлаб қолиш амалиётини қўллаш йўли билан;
   
2. 
   меҳнат унумдорлигини ошириш орқали;
   
3. 
   иш ҳақи ставкаларини ўзгартириш орқали. Касаба уюшмалари ходимларини бирлаштириб ва меҳнат таклифини назорат қилиб, фирмага рақобатдагидан юқорироқ иш ҳақи ставкалари тайинлашни тиқиштирадилар.