Тошкент давлат иқтисодиёт университети И. Саифназаров, А. Мухтаров, Т. Султонов, Д. Эрназаров Илмий тадқиқот методологияси

Глоссарий

1. 
   Концепция – бирон нимага нисбатан қарашлар тизими, асосий фикрлар йиғиндиси, бунда тадқиқот мақсад, вазифалари аниқланиб, унинг олиб бориш йўллари кўрсатилади.
   
2. 
   Кузатув – предметни уни миқдор жиҳатидан ҳамда сифат тавсифини ўлчаш орқали ўрганиш. Кузатув – бу фаолият вазифасидан келиб чиқадиган, умуман ва хусусан мақсадга мувофиқ идрок этиш бўлиб, илм-фанда – асбоб-ускуналардаги маълумотни идрок этиш услуби бўлиб, у такрорий кузатиш ёки тадқиқотнинг бошқа услубларини (масалан, эксперимент) қўллаш ҳисобига объективлик ва назорат қилинувчанлик белгиларига эга.
   
3. 
   Мавзунинг долзарблиги – мазкур муаммо(масала, савол)ни ҳал қилиш учун унинг ушбу вақт ва мазкур вазиятда муҳимлик даражаси.
   
4. 
   Мавҳумлаш – (лот. – чалғитмоқ, четлашмоқ) – муайян, аниқ нарсалардан умумий тушунчалар ва ривожланиш қонунларига ўтиш имконини берадиган чалғиш (четлашиш).
   
5. 
   Моделлаш – ўрганилаётган предмет, ҳодисани асл нусха тавсифлари белгиларига эга бўлган унга ўҳшаган (аналог) шакли, қурилмаси, формал кўриниш (масалан, формулалар) билан алмаштириш.
   
6. 
   Мантиқий ёндашув – хаёл(тасаввур)да тарихий назария шаклидаги мураккаб динамик ҳодисани тасодифлар ва алоҳида муҳим бўлмаган фактлардан четлашган ҳолда тиклаш.
   
7. 
   Модель – реал воқеаликка идеаллаштирилган (схематик) яқинлаштириш ёки реал воқеалик ҳақида соддалаштирилган тасаввур.
   
8. 
   Мониторинг – юз бераётган жараёнлар динамикасини ўрганиш, у ёки бу ҳодисаларни (шунингдек нохуш ҳодисаларни олдини олиш учун) объект ҳолати, унинг алоҳида параметрларини доимий, мунтазам кузатув, назорат қилиб бориш.
   
9. 
   Методология – назарий ва амалий фаолиятни ташкил қилиш ва қуриш принциплари ва усуллари тизими, шунингдек шу тизим тўғрисидаги таълимот. Методология («метод» (услуб) ва «логия» сўзларидан) – фаолиятнинг тузилмаси, мантиқий ташкил қилиш, услублари ва воситалари тўғрисидаги таълимот. Замонавий тушунчаси фаолиятни ташкил қилиш демакдир.
   
10. 
    Муаммо (проблема) (юнон. problema – қийинчилик, тўсиқ) – билиш (идрок этиш)даги зиддият, қарама-қаршилик, янги пайдо бўлган фактлар, маълумотлар ҳамда уларни изоҳлаш, тушунтиришнинг эски усуллари ўртасидаги номувофиқлик билан таърифланади; бўлғуси тадқиқот соҳасини қамраб олган кўплаб шакллантирилган илмий саволларни йирик умумлаштириш. Бугунги кунда муаммоларнинг қуйидаги турлари фарқланади: тадқиқотчилик муаммоси – бу бир илмий фан доирасидаги ва бир қўлланиш соҳасидаги бир-бирига яқин тадқиқот мавзулари мажмуидир; Илмий маънодаги муаммо -бу билишни ривожлантириш жараёнида объектив тарзда вужудга келадиган масала ёки ечими амалий ёки назарий манфаат касб этадиган масалалар мажмуидир.
    
11.