Тошкент давлат иқтисодиёт университети И. Саифназаров, А. Мухтаров, Т. Султонов, Д. Эрназаров Илмий тадқиқот методологияси

Шавкат Мирзиёев,
2017 йил 29 ноябрь


)


7.5 Тизимлилик тушунчаси



Илмий тадқиқот ва инновация фаолиятини, энг аввало, ёш авлоднинг ижодий ғоялари ва ишланмаларини ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш ҳамда рағбатлантириш, шунингдек, ушбу фаолиятда иқтидорли ёшлар фаол иштирок этиши учун қулай шароитлар яратиш белгиланди.
Шавкат Мирзиёев,
2017 йил 29 ноябрь.


Тизимлилик (юн. система: қисмлардан иборат бутун) - ўзаро муносабат ва алоқада бўлган муайян яхлитликни ҳосил қилувчи кўп қисмлар , элементлар мажмуи. Тизимлилик илмий тадқиқотнинг ўз-ўзига таъсир қилиш тамойили унинг янада асосли далилларга суянишида муҳим ўринни эгаллайди. Янги назарий билимлар ва технологиялар ўзаро мувофиқлашган ҳолда илмий методологик тизимни шакллантиради. Тизимли ёндашув тизимли таҳлил воситасида амалга оширилади.


Тизимлилик - ўзаро муносабат ва алоқада бўлувчи ва муайян яхлитликни, бирликни ташкил этувчи элементлар тўплами.
7.5.1-чизма

1. 
   Тизимлилик илмий тадқиқотларнинг ўз-ўзига таъсир қилиш тамойили бўлиб, унинг янада асосли далилларга суянишида муҳим ўринни эгаллайди.
   
2. 
   Янги назарий билимлар ва технологиялар ўзаро мувофиқлашган ҳолда илмий методологик тизимни шакллантиради.
   
3. 
   Ҳар қандай ижодий муҳитда янги билимга эга бўлиш даражаси чекланган бўлса, унинг фаоллиги паст даражага тушиб қолади.
   
4. 
   Бундай илмий саёзлашиш илмий фаолиятда догматик қарашга олиб келади, яъни эски илмий назарияларга меъёрларга мослашиб, ундан чиқиб кетолмаслик ҳақиқатни билиш, аниқлашга тўсқинлик қилади. Бундай шароитда бир-бирига адикват (лотинча тенглаштирилган, ўхшаш) билимлар ҳам инкор қилинади.
   
5. 
   Оқибатда эса янги билимлар эмас эски сарқитларга суяниб қолиш ҳолатига олиб келади.
   
6. 
   Ижодий изланишларни тўғри ва самарали йўлга қўйишда инсонннинг юқори даражада билимга эга бўлиши ёки тадқиқот жараёнида бирор қарорга тез келиши билан белгиланади. Масалан, илм-фан, сиёсат, иқтисодиёт, ижтимоий маданий ҳаётда илмий тадқиқот фаолиятининг аҳамияти тобора ошиб бориши инсоннинг эркин ижод қилиш имконияти билан боғлиқ. Бундай ҳолат эса инсоннинг ижодий фикрлашининг ўсишига, руҳий зўриқишдан озод бўлишига олиб келади.
   
7. 
   Эркин илмий тадқиқот шакли инсонга янги ишонч қўшимча куч беради. Масалан, К.Поппер ўз даврида илмий ижоди илмийликни ғайри илмийликдан спекулятив равишда ажратишни таклиф қилиш орқали фальсификация тамойилини ишлаб чиқди.
   

7. 
   Интуиция - (лот. синчиклаб қарайман) – ҳақиқатни мантиқий далиллар ёрдамисиз, бевосита англаб олиш қобилияти. У доим инсон ақл ва жони бирликда амалга оширган катта маҳсули ҳисобланади. Шу маънода фақат истеъдодли, меҳнаткаш ва тиришқоқ одамларгина индуктив билишга қодир. Ижоднинг муҳим босқичи - янгиликка индуктив англаш, тушиниб етишдир. Интуиция – кутилмаганда бевосита олинган билим, инсон билимининг жадал ривожланиши ижод қилишни ўрганиш вазифасини қўйди. Ижодий фаолият ҳамда таълим методларини ўрганиш ҳақидаги фан эвристика деб аталади. Индуктив тафаккур - ҳодисаларнинг бир қисмини ўрганиш орқали олинган билимни ҳодисаларнинг бутун туркумига нисбатан тадбиқ этиш эвристик усул ҳисобланади.
   
8.