Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

5.1-rasm. Real va nominal foiz stavkalari (3 oylik g„aznachilik 
veksellari)1953–2013 yy. 
Manba:
nominal rates from Federal reserve Bank of st. louis Fred database, 
http://research.stlouisfed.org/fred2
/.
 
Shuni nazarda tutish keraki, yuqorida ko‗rib chiqilgan foiz stavkalarida, 
obligatsiyalar daromadliliga inflyatsiya ta‘sirini hisobga olmagan bo‗lib, ushbu foiz 
stavkalari 
nominal foiz stavkasi
deb ataladi.
R
eal foiz stavkasi 
bu qarz olishning haqiqiy qiymatini aniq ifodalovchi, 
kutilayotgan narxlar darajasi o‗zgarishiga (inflyatsiya) 
korrektirovka qilingan 
foiz 
stavkasi hisoblanadi. Real foiz stavkasi Fisher tenglamasi bilan aniqlanib, unga 
ko‗ra nominal foiz stavkasi 
i 
=
 
real foiz stavkasi
 i
r
+kutilayotgan inflyatsiya darajasi 
π
e
yig‗indisiga teng. 
i 
= 
i
r
 
+ π
e

---

120 
yoki real foiz stavkasi
i
r
 
= 
i
–π
e
 ga teng.
Real foiz stavkasi past bo‗lgan taqdirda, qarz olishni ko‗proq rag‗batlantiradi, 
kreditlash uchun esa aksincha. 
5.2. Xalqaro kredit bozori tasnifi, strukturasi, ishtirokchilari 
Xalqaro kredit munosabatlari odatda milliy va mitaqaviy iqtisodiy-ishlab 
chiqarish jarayonlarini samarali rivojlanishida katta ahamiyat kasb etadi. 
Xalqaro 
kredit–
qaytarib berishlik, muddatlilik, ta‘minlanganlik hamda komission va foiz 
to‗lovlari shartlari asosida tovar va valyuta resurslari taqdim etish bilan bog‗liq 
xalqaro iqtisodiy aloqalar sohasida ssuda kapitalining harakati
109
. Xalqaro kredit 
jahon moliya bozoridagi valyuta, fond, sug‗urta operatsiyalarining xalqaro hisob-
kitoblari bilan bog‗liq bo‗lib, kapital aylanmasining barcha bosqichlarida ishtirok 
etadi:
Kredit munosabatlarini tashqi sohasini 4 ta darajaga ajratish mumkin
110
: jahon 
(global), xalqaro (internatsional), mintaqaviy munosabatlar va alohida 
davlatlarning tashqi kredit faoliyati.
Xalqaro kredit munosabatlarini tashkil etish shakli jahon kredit tizimi 
hisoblanib, u milliy va mintaqaviy kredit tizimlari, transmilliy banklar va xalqaro 
moliya-kredit institutlaridan tashkil topadi.
Jahon kredit tizimining obyektiv asosiga ega bo‗lgan elementlari quyidalardan 
iborat
111
: 

xalqaro ssuda kapitali; 

xalqaro kredit munosabatlarini tartibga soluvchi organlar; 

xalqaro kredit munosabatilari ishtirokchilari; 

xalqaro kredit shakllari; 

xalqaro kredit shartlari. 
Xalqaro kredit bozori xalqaro moliya bozorining muhim segmenti hisoblanib, 
uning mavjudligi moliyaviy globallashuvning muhim omillardan biri hisoblanadi. 
Zamonaviy iqtisodiyotga xos bo‗lgan qarz xarakteri, ya‘ni ichki resurslar 
taqchilligini boshidan kechirayotgan jahon moliyaviy aloqalarida globallashuv 
jarayonlarini tezlashuviga olib keldi.