Abdullayev isroil sbxt-2 Tashqi iqtisodiy munosabatlarda kredit va uning turlari. Reja: Tashqi iqtisodiy munosabatlarda kredit, uning turlari va funksiyalari Xalqaro kredit munosabatlarining rivojlanish tarixi, guruxlanishi va hozirgi zamon muammolari. Eksport va import operasiyalarini kreditlash Xalqaro va mintaqaviy moliya, valyuta va kredit tashkilotlari Tashqi iqtisodiy munosabatlarda kredit, uning turlari va funksiyalari. O’zbekiston Respublikasi mustaqillikga erishgach xalqaro munosabatlar subyektiga aylandi. O’zbekiston Respublikasi Oliy kengashi 1991 yil 31 avgustdagi kabul kilgan davlat mustakilligi tugrisidagi bayonatida – «Œzbekiston Respublikasi xalqaro hamjamiyatning teng xuquqli a’zosi bo’lib xalqaro munosabatlarda suveren davlat, xalqaro xuquq subyekti bo’lib, maydonga chiqadi» deyilgan. Šisqa vaqt ichida Œzbekiston turli xalqaro va mintaqaviy moliya, valyuta va kredit tashkilotlariga a’zo bo’ldi va samarali hamkorlik qilmoqda. Jahon miqyosida ham tashqi iqtisodiy aloqalarning kengayishi ko’zatilmoqda. Jumladan, jahon statistikasining ma’lumotlariga ko’ra 1990-2003 yillarda jahon yalpi ichki mahsuloti (joriy baholarda) 22,6 mlrd. AKSh dollaridan 36,1 mlrd. dollarga yoki 1,6 barobar oshgan bo’lsa mamlakatning jami eksport hajmi 4,3 mlrd. dan 9,2 mlrd. AŠSh dollariga yoki 2,2 martaga oshdi. To’ђridan-to’ђri investisiyalar 209 mlrd. dan 560 mlrd. AŠSh dollariga yoki 2,7 marta oshdi. Xalqaro munosabatlarning ma’lum qismi xalqaro kredit munosabatlariga to’g’ri keladi. Xalqaro kredit quyidagi xususiyatlarga ega: Xalqaro kredit quyidagi xususiyatlarga ega: - Šarz oluvchi va qarz beruvchi sifatida davlat, tashkilot va muassasalar, xuquqiy shaxslar (banklar, kompaniyalar), xalqaro valyuta kredit tashkilotlari qatnashadi. - Qarzga olingan mablaђlar qarz oluvchi mamlakat tomonidan daromad keltiruvchi kapital sifatida ishlatiladi. - Qarz beruvchi mamlakatga to’lanadigan kredit fondining manbasi qarz oluvchi mamlakat aholisi tomonidan yaratilgan milliy daromad hisoblanadi. Xalqaro kredit davlat va xalqaro institutlar ishtirok etgan munosabatlarda pul (valyuta) shaklida, tashqi savdo faoliyatida esa tovar shaklida bo’lishi mumkin. Xalqaro kredit xalqaro iqtisodiy munosabatlar doirasida quyidagi funksiyalarni bajaradi: - mamlakatlar o’rtasida kapitalning qayta taqsimlanishini ta’minlaydi. - kapitalning markazlashuviga sharoit yaratadi va bu jarayonni tezlashtiradi. - har xil valyutalarda xalqaro xisob-kitoblarni olib borishda muomila xarajatlarini qisqartiradi. Kredit, boʻsh turgan pul mablagʻlarini ssuda fondi shaklida toʻplash va ularni pulga muhtoj boʻlib turgan yuridik va jismoniy shaxslarga ishlab chiqarish va boshqa ehtiyojlari uchun maʼlum muddatga, foiz toʻlovlari bilan qaytarish shartida qarzga berish munosabatlarini ifodalaydi. Kredit, boʻsh turgan pul mablagʻlarini ssuda fondi shaklida toʻplash va ularni pulga muhtoj boʻlib turgan yuridik va jismoniy shaxslarga ishlab chiqarish va boshqa ehtiyojlari uchun maʼlum muddatga, foiz toʻlovlari bilan qaytarish shartida qarzga berish munosabatlarini ifodalaydi. Kredit (lot. creditum — qarz, credo — ishonaman,maqullayman) — pul mablagʻlari, tovar va xizmatlarni kelishilgan ustama (foiz) toʻlab qaytarib berish sharti bilan maʼlum muddatlarga qarzga berish. Qarzga mablagʻ beruvchi tomon kreditor (davlat, bank, korxona, xususiy shaxs va boshqalar), ssuda oluvchi tomon esa debitor (qarzdor) deyiladi. Kredit kelishuvi qarzdan foydalanish shartlari kayd etilgan shartnoma bilan rasmiylashtiriladi. K. muomalasi qarz beruvchi va qarz oluvchi oʻrtasidagi iqtisodiy munosabatdir. Lekin har qanday qarz munosabati ham K. boʻla olmaydi. K. munosabatida olingan mablagʻ qaytarib berilishi, foydalanilgani uchun haq (kelishilgan foizda) toʻlanishi, muddatli, maʼlum tovar va nomoddiy aktivlar bilan taʼminlangan boʻlishi, maqsadli ishlatilishi shart. Berilishi muddatlariga koʻra, qisqa muddatli (1 yilga qadar), oʻrta muddatli (1yildan 5 yilgacha), uzoq, muddatli (6 yildan ortiq) K.ga boʻlinadi. Xalqaro va mintaqaviy moliya, valyuta va kredit tashkilotlari Xalqaro va mintaqaviy moliya, valyuta va kredit tashkilotlari valyuta-kredit va moliyaviy munosabatlarni nazorat qilish maqsadida davlatlararo kelishuvga binoan tuzilgan.Bunday tashkilotlarga Xalqaro valyuta fondi, Xalqaro qayta tiklash va taraqqiyot banki, jahon banki, Xalqaro taraqqiyot assosiasiyasi, Xalqaro moliya korporasiyasi, Yevropa qayta tiklash va taraqqiyot banki, Osiyo taraqqiyot banki, Islom taraqqiyot banki, Afrika taraqqiyot banki, Yevropa investisiya banki, Xalqaro xisob – kitob banki, Investisiyalarni kafolatlash xalqaro agentligi, Xalqaro rivojlanish uyushmasi, Sarmoyaga oid tortishuvlarni muvofiqlashtirish xalqaro markazi va boshqalar kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |