Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

2.5-rasm. Moliya tizimida resurslar oqimi 
Manba:
Financial Markets and Institution\Eighth Edition. Frederic S. Mishkin & Stanley G. 
Eakins.16p.
Foiz stavkalari xususiy shaxslar uchun ham, korxonalar uchun ham va butun 
iqtisodiyot uchun muhim ahamiyatga ega. Foiz stavkalarining oshirilishi natijasida 
kredit qiymati ko‗tarilsa, ikkinchi tomondan esa yuqori foiz stavkalari 
jamg‗armalar bo‗yicha ko‗poroq daromad olinishi ta‘minlaydi. Korporatsiyalar 
darajasida esa, ish o‗rinlarini yaratadigan yangi ishlab chiqarish zavodlarini 
qurilishini to‗xtab qo‗yilishiga sabab bo‗lishi mumkin. Foiz stavkasi nafaqat 
iste‘molchi mablag‗ini sarf qilishi yoki jamg‗arish hohshiga, balki shu bilan birga, 
ishlab chiqaruvchining investitsion qaroriga va iqtisodiyotning umumiy holatiga 
ta‘sir o‗tkazadi. Foiz stakasi har bir moliya muasassasi, firmalar faoliyatida va 
iqtisodiyotda muhim rol o‗ynar ekan, foiz stavkalarini tebranishini tahlil qilinishi 
lozim bo‗ladi. Masalan, 1981- yilda uch oylik g‗aznachilik veksellari bo‗yicha foiz 
stavksi o‗zining maksimal (16 foizdan yuqori) ko‗rsatkichiga yetgan bo‗lsa, 
2008- yildan 2013- yilgacha bo‗lgan davrda nolgacha pasaygan. Vaa reyting 
ko‗rsatkichiga ega bo‗lgan korporativ obligatsiyalar bo‗yicha foiz stavkasi ayniqsa 
1970- yildan boshqa foiz stavkalarga nisbatan yuqoriga ko‗tarilgan. Ko‗rinib 
turibdiki, turli xildagi qarz obligatsiyalari bo‗yicha foiz stavkalari sezilarli farq 
qiladi.

---

2.6-rasm. AQSh bir necha turdagi obligatsiyalari bo„yicha foiz stavkalari 
(1950-2013yy.) 
Manba:
Federal Reserve Bank of St. Louis, FRED database: http://research.stlouisfed.org/fred2/.
Aktsiyalar chiqarish va ularning savdosi korporatsiyalar faoliyatini 
moliyalashtirish uchun resurslar jalb qilish usullaridan hisoblanadi. Fond bozorida 
aktsiyalar kotirovkasining (bahosi) keskin tebranishi, aholi faravonligiga va 
natijada iste‘molga moyillikda namoyon bo‗ladi. Bundan tashqari, fond bozori 
ko‗rsatkichlari investitsion qarorlarni qabul qilishga ta‘sir o‗tkazadi.
Agarda aktsiyalar bahosi yuqori bo‗lsa, korxona yanada ko‗proq hajmdagi pul 
mablag‗larini jalb qilish imkoniyatini beradi. Bir mamlakat valyutasi (masalan, 
AQSh dollari) mamlakatlar o‗rtasidagi chegarani kesib o‗tar ekan, qabul qiladigan 
mamlakt valyutasiga (masalan, yevro) bir valyutaning boshqa bir valyutaga 
konvertatsiya qilinishi shart.
Valyuta bozori
-mamlakatlar o‗rtasidagi moliyaviy mablag‗lar harakat 
insturmentini konvertatsiyalash uchun mo‗ljallangan. Shuningdek, bu bozor shunisi 
bilan muhim hisoblanadiki, bu yerda bir mamlakat valyuta birligi bahosini, boshqa 
mamlakat pul birligida ifodalanadigan valyuta kursi shakllanadi.

---

46