Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

Kapitalning xalqaro migratsiyasi
–bu ishlab chiqarish vositalarini jismoniy 
jihatdan joylashtirish emas, moliyaviy operatsiyalar: qarzlar berish,qimmatli 
qog‗ozlar savdosi, investitsiyalash
29
.
Kapitalning xalqaro joylashuv shakllari quyidagi belgilariga qarab 
faraqlanadi:kapital manbai, kapitaldan foydalanish xarakteri, kapital qo‗yish 
muddati va maqsadlari bo‗yicha. 
Amaliy 
nuqtai 
nazardan 
kapitalning 
to‗g‗ridan-to‗g‗ri 
va 
portfeli 
investitsiyalarga funksional bo‗linishi muhimroq hisoblanadi. Kapitalning xalqaro 
harakatida asosiy rolni xalqaro qarzlar va bank depozitlari o‗ynamoqda. 
Kapitalning xalqaro harakatining shakllari har bir mamlakatning investitsiya va 
bank qonunchiligi bilan aniqlanadi.
Jahon moliviy oqimlarining tezlik bilan o‗sib borishi shubhasiz zamonaviy 
jahon iqtisodiyotining muhim ko‗rinishlaridan biridir. 2000 yilda butun dunyodagi 
moliya oqimlarning umumiy hajmi 180 trln.dollarga yaqinlashdi
30
. Bu 
operatsiyalarni amalga oshirishda informatsion aloqalarni yangi tizimlaridan 
foydalanilmoqda, qaysiki alohida mamlakatlarning moliya bozorlari o‗rtasida 
o‗zaro aloqlar bazasini kengayishiga olib keldi.
Shunday qilib, jahon moliyaviy oqimlari moliyaviy globallashuvninng 
katalizatori, shu bilan birgalikda jahon xo‗jaligi globallashuvining ham katalizatori 
bo‗lib xizmat qiladi.
1.4.
 
Iqtisodiy globallashuv jarayonlari va rivojlanayotgan bozorlar 
o„rtasidagi ziddiyatlar: “O„zbek modeli” fenomeni
Jahon iqtisodiyotida globallashuv jarayonlarini quyidagilarda ko‗rish mumkin: 
xalqaro kapital bozorlari hamda infrastrukturaning rivojlanganligida, global 
telekommunikatsiya 
sistemasining 
shakllanganligida, 
transmilliy 
korporatsiyalarning yuqori sur‘atda o‗sganligi, kichik va o‗rta korxonalarning 
ishlab chiqarishi, iqtisodiy va investitsion faoliyati bilan bog‗liq bo‗lgan 
integratsiyalashgan milliy korporativ strukturasining tashkil topishini keltirish 
mumkin. 
Shu bilan birga Markaziy Osiyo mamlakatlarida iqtisodiy o‗zgarishlarni 
jahon xo‗jaligining transfarmatsiyasi bilan xalqaro raqobatning kuchayishi, 
kapitalning davlatlar va hududlar orasida erkin harakat qilishi, transmilliy 
kompaniyalar faoliyatini kengaytirish, xalqaro moliya – kredit munosabatlarni 
erkinlashtirish va iqtisodiy globallashuv bilan amalga oshadi. 
29
Mejdunarodnaya ekonomika: v voprosax i otvetax [teskt] uchebnik. 5–e izd. pererab. i dop./ pod red. Kozaka Yu. 
G.– K.: Sentr uchebnoy literaturi, 2013. –71 s. 
30
Globalizatsiya mirovogo xozyaystva: Ucheb. posobie / Pod red.d–ra ekon. nauk, prof. M.N. Osmovoy, kand. ekon. 
nauk, dots.A.V. Boychenko. – M.: INFRA–M, 2006. – 85 s. 

---

Boshqa tomondan globallashuv rivojlangan mamlakatlarni jumladan Markaziy 
Osiyo mamlakatlarini ham Jahon xo‗jaligi aloqalariga kirishga bir qator 
muammolarni ham tug‗diradi. Bu muammolar – milliy iqtisodiyotning tashqi 
ta‘siridan himoyalanmaganligi, mamlakatlarni xorijiy bozorlarga chiqishdagi 
qiyinchiliklar, tashqi transport va informatsion aloqalarni rivojlanmaganligi hamda 
ularning xalqaro tizimlardan uzoqda joylashganligi, asosiy eksport tovarlariga 
jahon narxlarining o‗zgarib turishi, globallashuv xo‗jaligi faoliyatining Markaziy 
Osiyoda atrof muhit va energetika holatini salbiy oqibatlarga olib kelishi bilan 
chambarchasi bog‗liqdir. 
Iqtisodiyotda globallashuv tushunchasi erkin savdo, erkin kapital oqimi, ishlab 
chiqarish korxonlari daromad solig‗inng pasaytirilishi, mehnat va tabiiy resurslar 
xarajatini kamaytirish maqsadida ishlab chiqarish tarmoqlarining davlatlararo erkin 
ko‗chishi kabi asosiy xususiyatlardan tashqari, quyidagi xususiyatlarni ham qamrab 
olgan: 

rivojlangan davlatlardagi kabi rivojlanayotgan davlatlarda uzluksiz ish haqi, 
narx va ishlab chiqarish daromadlarining bir–biriga tenglashishi
31
; 

ishchi kuchini kamaytirish va radikal restruktizatsiya qilish maqsadida 
mamlakat ichida va transmilliy doirada kompaniyalar sonining ortishi; 

internet tarmog‗i orqali moliyaviy axborotlarning butun jahon bo‗yicha tez 
tarqalishi va ishlab chiqarish korxonalarining ochiqligi; 

moliyaviy birjalarning ahamiyati ortishi; 

tovarlar reklamasining ko‗payishi; 

mahsulotning milliylik xususiyatlarini yo‗qolib borishi; 

transmilliy kompaniyalarning soni va ahamiyati ortishi. 
Iqtisodiyotning globallashuvida pirovard maqsad barcha davlatlarda muttasil 
iqtisodiy o‗sish va aholi farovonligini oshishini ta‘minlashdan iborat. Global 
rejalarning yuzaga kelish tamoyili sifatida esa globallashuv xalqaro iqtisodiy 
aloqalar borasida yangi qulaylik va imkoniyatlar yaratish bilan bir qatorda turli-
tuman ziddiyatlarni ham keltirib chiqarmoqda.