Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

1.3. Xalqaro moliyaviy globallashuv jarayonlari: mohiyati, samarali 
tomonlari va kamchiliklari. Kapitalning global migratsiyasi 
Globallashuvning eng muhim xususiyatlari bu savdoni liberalizatsiyalashuvi 
va mamlakatlar o‗rtasida kapital harakatiga cheklovlarni olib tashlanishi 
hisoblanadi. Moliyaviy globallashuv va moliyaviy integratsiyalashuv–o‗zaro 
aloqador jarayonlar bo‗lsada, biroq turli ma‘nodagi iqtisodiy tendensiyalarni 
anglatadi.
Moliyaviy globallashuv
mamlakatlar o‗rtasida kapital harakati orqali 
iqtisodiyotda global aloqalarning kuchayishidir.
Moliyaviy integratsiyalashuv
esa mamlakatni jahon moliya tizimiga jalb 
qilinishini anglatadi
19
. 
Barcha mamlakatlarning o‗zaro iqtisodiy bog‗liqligining kuchayishi xalqaro 
moliviy munosabatlar sohasiinig kengayishiga, moliya bozorlarida operatsiyalar 
hajmining o‗sishiga, bir mamlakatdan boshqalariga chet el valyuta oqimlarining 
ko‗payishiga olib keldi. Bu jarayon moliyaviy globallashuv deb ataladi. Bu jarayon 
moliyaviy munosabatlar milliy davlatlar chegaralari doirasida to‗xtamaydi, balki 
davlatlararo, mamlakatlararo munosabatlar sifatida shakllanadi.
Moliyaviy globallashuvning vujudga kelishining asosiy shart–sharoitlarini 
asosiysi va birinchisi tashqi savdoning rivojlanishi hisoblanadi. Iqtisodiy 
18
Globalizatsiya mirovogo xozyaystva: Ucheb. posobie / Pod red.d–ra ekon. nauk, prof. M.N. Osmovoy, kand. ekon. 
nauk, dots.A.V. Boychenko. – M.: INFRA–M, 2006. –143 s. 
19
http://www.hse.ru/data/2013/02/18.pdf. 

---

24 
taraqqiyotning o‗ziga xos belgisi–tashqi savdoning ishlab chiqarish hajmiga 
nisbatan ancha tez o‗sishidir.
Ikkinchidan, moliyaviy globallashuv jarayonlariga XX asrdagi ro‗y bergan 
transport vositalari va aloqa vositalarida yuz bergan jub o‗zgarishlar hisoblanadi. 
Kuchli integratsiyalashtiruvchi omil xalqaro transportni tez rivojlanishi hisoblanadi.
Butun qit‘alarni va ularda joylashgan barcha mamlakatlarni qamrab oluvchi 
transmilliy transport tizimlari yuzaga keldi. Xalqaro aloqalarni barcha turlarini, shu 
jumladan moliyaviy aloqalarni ham misli ko‗rilmagan darajada jadallashtirgan 
axborot uzatishdagi inqilob (radio, televidenie, telefon aloqasi, internet) 
mamlakatlar o‗rtasidagi axborot hajmlarini va oqimlarini ming baravarga ortishiga 
olib keldi
20
. 
Moliyaviy globallashuvning uchinchi sharti tashqi iqtisodiy va xalqaro 
moliyaviy aloqalariga xizmat ko‗rsatuvchi keng huquqiy asosning yaratilishi 
hisoblanadi.
Moliyaviy globallashuvning vujudga kelishining to‗rtinchi sharti transmilliy 
korporatsiyalar (TMK)ning paydo bo‗lishi va rivojlanishi hisoblanadi. TMKlarning 
faoliyati xalqaro moliya bozori bilan birinchi navbatda, valyuta va kredit sektorlari 
bilan uzviy bog‗liqdir.