Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

1. Tovar va xizmatlar bozori.
Mehnat unumdorligini o‗sishi va ijtimoiy 
ishlab chiqarishning yangi strukturasini shakllanishida ilg‗or texnologiyalarni 
paydo bo‗lishi bilan bog‗liq. Xizmat ko‗rsatish iqtisodiyoning yyetakchi sektoriga 
aylanadi, jumladan rivojlangan mamlakatlarda ushbu sektorni YaIM ulushi 70 
foizda ortiqni tashkil etmoqda.
2. Moliya bozori
. Moliyaviy xizmatlar bozorini globallashuvi, moliyaviy 
integratsiyani kuchayishiga, ya‘ni moliya institutlarini qo‗shilishi va yutilishi 
jarayonlari, milliy to‗siqlarni kamayishiga olib keldi. Global moliyaviy inqiroz 
arafasidagi XVF ning bahosiga ko‗ra, moliyaviy globallashuv jarayonlarida 
rivojlangan 
mamlaktlar 
bozori 
to‗liq, 
o‗tish davridagi rivojlanayotgan 
mamlakatlarda esa milliy moliya bozorining 30–50 foizgacha hajmdi 
integralashgan. 
3. Ishlab chiqarish omillari bozori.
Bugungi kunda kapital zamonaviy milliy 
iqtisodiyotni o‗zgarishi sharoitida faol ta‘sir etuvchi jahon xo‗jaligi rivojlanishining 
asosiy yo‗nalishlariga yo‗naltirilgan: norma, tamoyillarni unifikatsiyalash, 
6
T.V Derkach.Osnovnie napravleniya globalizatsii mirovoy ekonomiki. Naukoviy vіsnik mіjnarodnogo 
gumanіtarnogo unіversitetu. № 6–2013.–104 s. 
7
Yelena Yanchenyuk. Globalizatsiya mirovoy ekonomiki: ob‘ektivnie tendentsii i sub‘ektivnie faktori. Jurnal 
myejdunarodnogo prava i mejdunarodnix otnosheniy № 3 – 2010.–95 s. 

---

rivojlanayotgan mamlakatlarda real sektorga joylashuvi, rivojlangan mamlaktlarda 
o‗sayotgan investitsion jozibadorlik, umumiy makonning shakllanishi. Shu bilan 
birga, mehnat bozori ham xalqaro miqyos darajasida rivojlanmoqda, ya‘ni yuqori 
daromad va yaxshi sharoitdagi ish joylarini topish maqsadida ishchi kuchlarini 
xalqaro miqyosdagi migratsiyasi ko‗lami kengaymoqda.
Iqtisodiy faoliyatni globallashuvi quyidagi asosiy yo‗nalishlarda rivojlanadi: 
xalqaro savdo (tovarlar,xizmatlar,texnologiya,intellektual mulk), ishlab chiqarish 
omillarini xalqaro harakati (kapital, ishchi kuchi), xalqaro moliyaviy operatsiyalar 
(kreditlar–xususiy, 
davlat, 
xalqaro 
tashkilotlar), 
qimmatli 
qog‗ozlar–
aktsiya,obligatsiya va boshqalar), ishlab chiqarishning moliyaviy insturmentlari–
fyuchers,optsionlar va boshqalar), valyuta operatsiyalari
8
. 
Iqtisodiy globallashuvning asosiy yo‗nalishlari quyidagilardan iborat
9
: 

moliyaviy globallashuv; 

transmilliy korporatsiyalar faoliyatini globallashuvi; 

xalqaro savdoni liberalizatsiyalashuvi; 

iqtisodiyotni 
regionalizatsiyalashuvi; 

yetakchi mamlakatlarni informatsion iqtisodiyotga o‗tishi. 
Zamonaviy jahon iqtisodiyotini rivojlanishida mamlakatlarni regional 
darajadagi iqtisodiy yaqinlashuvi va o‗zaro hamkorligi o‗ta muhim tendensiyadir. 
Mamlakatlararo iqtisodiy integratsiyaning yuqori formasi iqtisodiy va valyuta 
ittifoqlari bo‗lib hisoblanadi. Mazkur jarayonlar Yevropada (YeI) va Shimoliy 
Amerikada (NAFTA) nisbatan rivojlangan.
Shuningdek, transmilliy korporatsiyalar milliy, regional va xalqaro bozorlarni 
birlashtiruvchi global strategiyasini realizatsiyasini amalga oshirish orqali xalqaro 
xo‗jalik aloqalarini rivojlanishida yyetakchi rol o‗ynamoqdalar. Dunyodagi barcha 
yirik transmilliy korporatsiyalar tovarlar, xizmatlar eksport qilish bilan birga, 
tovarlar eksportidan ko‗ra manfatliroq bo‗lgan xolatlarda,odatda tovarlarni xorijda 
ishlab chiqarish bilan shug‗ullanmoqdalar.
Shu bilan birga, transmilliy korporatsiyalarning boshqacha ko‗rinishida 
bo‗lgan transmilliy banklar mamlakatlar o‗rtasida qimmatli qog‗ozlar va kreditlarni 
katta oqimini shakllantirish orqali iqtisodiyotning globallashuvida jarayonida 
mustaqil rol o‗ynamoqdalar
10
. 
Shunday qilib, jahon xo‗jaligining o‗zaro aloqalarida ishlab chiqarishning 
internatsionalizatsiyalashuvi va integratsiyalashuvi o‗z navbatida alohida bo‗lgan 
milliy iqtisodiyotlarni o‗zaro aloqadorligi va yagona jahon xo‗jaligini shakllanish 
jarayonlarini kuchayishiga olib keldi. 
8
Dolgov S.I. Globalizatsiya ekonomiki: novoe slovo ili novoe yavlenie? — M.: OAO ―Izd–vo ―Ekonomika‖. –
1998.–215 s.S.11. 
9
Derkach T.V. Osnovnie napravleniya globalizatsii mirovoy ekonomiki. Naukoviy vіsnik mіjnarodnogo 
gumanіtarnogo unіversitetu. № 6–2013.–103s. 
10
Konina N.Yu. Konkurentosposobnost transnatsionalnix korporatsiy v usloviyax globalizatsii [Tekst] /N.Yu.Konina 
//Avtoreferat dis. doktora ekonomicheskix nauk: Moskva,– 2010 [Elektronniy resurs] – Rejim dostupa 
http://www.dissercat.com/content/ konkurentosposobnost. 

---

18