Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

muvozanatning buzilishi miqyosiga ko‘ra
inqirozlarni 
umumiy hamda ayrim sohalarva tarmoqlarda yuz beradigan inqirozlarga bo‘lish 
mumkin. Umumiy inqirozlar butun milliy xo‘jalikni qamrab olsa, ikkinchisi 
qisman, ya’ni ayrim sohalar yoki tarmoqlardagi tanglik sifatida ro‘y beradi. 
Ayrim sohalardagi inqirozlar orasida hozirgi davrda moliyaviy inqiroz muhim 
o‘rin tutib, u o‘z ichiga pul-kredit sohasidagi inqiroz, valyuta inqirozi, birja 

---

532 
inqirozi va boshqalarni oladi. Hozirgi vaqtda AQSh va Yevropaning aksariyat 
mamlakatlarida ro‘y berayotgan inqiroz ham dastlab moliya sohasida boshlanib, 
keyinchalik ishlab chiqarish sohasiga ham tutashib ketmoqda. 
Pul-kredit sohasidagi inqiroz.
Mamlakatda pul-kredit tizimining tang 
ahvolga tushishi bo‘lib, bunda tijorat va bank krediti qisqaradi. Aksiya va 
obligatsiyalarning kursi, bank foizi tushib ketishi natijasida banklar sinib, yalpi 
holda bankrotlikka uchraydilar. 
Valyuta inqirozi.
Bunda milliy valyutaning obro‘si tushib ketadi. Bankda 
valyuta zaxirasi tugab, milliy valyuta kursi tushib ketadi.
Birja inqirozi.
Bu tanglik birjada qimmatli qog‘ozlar kursining tezda tushib 
ketishi, ularni emissiya qilishning qisqarishi fond birjalari faoliyatidagi chuqur 
tushkunlikda ifodalanadi. 
Ekologik inqiroz.
Atrof-muhitni, eng avvalo inson sog‘lig‘ini yo‘qotish, 
umrini qisqartirishga olib keladigan darajada vaziyatning vujudga kelishida 
ifodalanadi. U sanoatning shiddatli tarzda o‘sishiga yo‘l qo‘ymaydi. 
Tarmoqlar inqirozi.
Bu milliy xo‘jalikning bironbir tarmog‘ini qamrab, 
ishlab chiqarishning tarkibiy o‘zgarishi yoki normal xo‘jalik aloqalarining buzilishi 
tufayli yuz beradi (sanoat inqirozi, agrar inqiroz va boshqalar).
Tarkibiy inqirozlar. 
Iqtisodiyotdagi inqirozlardan bir ko‘rinishi yoki uning 
bir turi tarkibiy inqirozlardir. Bu inqirozlarni ishlab chiqarishning ayrim sohalari 
va tarmoqlari rivojlanishida ular o‘rtasidagi chuqur nomutanosibliklar keltirib 
chiqaradi. 
Tarkibiy inqirozlar bilan iqtisodiy tebranishlar va shu jumladan iqtisodiy 
faollikning mavsumiy tebranishlari ham mavjud bo‘ladi. Masalan, bayramlar 
arafasidagi xarid qilish, iste’mol tovarlarining faollik sur’atida, asosan, chakana 
savdoda sezilarli har yillik tebranishlarga olib keladi. Qishloq xo‘jaligi, avtomobil 
sanoati, qurilish ham qandaydir darajada mavsumiy tebranishlarga duchor bo‘ladi.