Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti samarqand filiali iqtisodiyot fakulteti

3. Tarmoqdagi raqobat kuchlar va ular ta’sirining darajasi 
HARVARD universitetining professori Maykl Porter tarmoqdagi raqobatchi 
kuchlarni quyidagicha guruhlagan: 
1.
Tarmoq ichida sotuvchilar oʻrtasidagi raqobat. 
2.
Boshqa tarmoqdagi kompaniyalarning oʻz tovarlari bilan bu tarmoqdagi 
xaridorlarni egallab olishga harakat qilishi. 
3.
Tarmoq ichida yangi raqobatchilarning paydo boʻlishi. 
4.
Xom ashyo va butlovchi detallar yetkazib beruvchilarning oʻz shartlarini 
oʻtkazishga urinishlari. 
5.
Xaridorlarni oʻz shartlarini oʻtkazishga urinishlari. 
Bu tahlil firma mazkur tarmoqda duch kelishi mumkin boʻlgan qulay 
imkoniyatlar va xavf-xatarlarni aniqlab olish maqsadida amalga oshiriladi. 
Porter buning «beshta kuch» modelini taklif qilgan (6-rasm). U ushbu modelni 
asoslab berar ekan, bu koʻrsatkichlarning ta’sir kuchi qanchalik yuqori boʻlsa, 
mavjud kompaniyalarda narx va daromadni oshirish imkoniyati shunchalik kam 
boʻlishini ta’kidlagan edi. Bu kuchlarning zaiflashishi esa kompaniyalar uchun 
qulay imkoniyatlarni vujudga keltiradi. Kompaniya oʻz strategiyasini oʻzgartirib, 
ushbu koʻrsatkichlarni uz foydasiga oʻzgartirishi mumkin. 
Potensial raqobatchilarning kirish xavfi (Porterning birinchi kuchi) 
kompaniyaning daromadlariga taxdid solishi mumkin. Ikkinchi tomondan, agar bu 
xavf kichik boʻlsa, kompaniya narxlarni oshirib, uz daromadlarini kupaytirishi 
mumkin. Bu omilning raqobatchilik kuchi kirish toʻsiqlarining (tarmoqqa kirish 
qiymatining) balandligiga kuchli darajada bogʻliqdir. Bunday toʻsiqlarning uchta 
asosiy manbai bor: 
-
 
xaridorlarning savdo markasiga sodiqligi (kirib kelayotgan kompaniyalar 
buni katta investitsiyalar evaziga bartaraf qilishlari mumkin); 
-
 
xarajatlar boʻyicha mutlaq ustunliklar (ishlab chiqarish xarajatlarining 
yanada kamligi mavdul kompaniyalar uchun yangi kompaniyalar erishishi qiyin 
boʻlgan katta ustunliklar beradi);