Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti samarqand filiali iqtisodiyot fakulteti

-
 
asbob-uskunalarga 
ajratilgan 
investitsiyalarni 
boshqa 
muqobil 
yoʻnalishlarga ishlatib boʻlmaydi va agar kompaniya bu sohani tark etsa, asbob-
uskunalarni tashlab yuborishga tugʻri keladi; 
-
 
chiqish qiymatining ishdan boʻshatiladigan ishchilarga toʻlanadigan 
mablagʻlar hisobiga qatʻiy belgilab qoʻyilganligi; 
-
 
xoʻjalikning oʻrta boʻgʻinlari oʻrtasidagi strategik oʻzaro munosabatlar, 
masalan, senergizm yoki ular oʻrtasidagi integratsiya; 
-
 
tarmoqqa iqtisodiy bogʻliqlik; masalan, agar kompaniya diversiyalanmagan 
boʻlsa, u tarmoqda qolishga majburdir. 
Tarmoqdagi firmaga ta’sir qilayotgan raqobat kuchlari tarmoqning hayot sikli 
mobaynida oʻzgarib, rivojlanib boradi. Tarmoqning jadal surʼatlar bilan oʻsishi 
raqobat kuchlarini zaiflashtirib qoʻyadi. Bu bosqichda ekspansiya va bozor 
sohalarini egallab olish uchun qulay imkoniyatlar mavjud boʻladi. Oʻsish 
sekinlashgan paytda raqobatning va ayniqsa narx raqobatining xavfi kuchayib 
ketadi. Yetuklik bosqichida raqobat xavfi kamayadi, narx raqobatini narx 
peshqadamlarining kelishuvi hisobiga cheklash imkoniyati vujudga keladi. Shuning 
uchun bu bosqichda daromadlar nisbatan yuqori boʻladi. Bu bosqichda narxga 
bogʻliq boʻlmagan raqobat katta rol oʻynashi mumkin boʻlib, u mahsulotlarni 
tabaqalash ustunliklaridan foydalanadigan kompaniyalar uchun juda muhimdir. 
Tanazzul bosqichida vaziyat uzgaradi. Chiqish toʻsiqlari yuqori boʻlsa, raqobat 
ayniqsa kuchayadi, daromad kamayadi va narx urushi xavfi vujudga keladi. 
Porterning uchinchi kuchi xaridorlarning «savdolashish» imkoniyatidir. U eng 
yaxshi sifat yoki xizmat koʻrsatishga boʻlgan talab tufayli narxlarga bosim koʻrsatish 
xavfini vujudga keltiradi. Zaif xaridorlar esa, aksincha, narxlarning oʻsishiga va 
daromadning ortishiga yoʻl qoʻyadilar. 
Xaridorlar quyidagi hollarda ayniqsa kuchlidirlar: