Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti samarqand filiali iqtisodiyot fakulteti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5-rasm. Vaziyat tahlilidan strategik tanlovga 
 
2. Tarmoqni ta’riflovchi umumiy iqtisodiy koʻrsatkichlar 
Tarmoqdagi umumiy vaziyat va undagi raqobatning tahlili asosiy iqtisodiy 
koʻrsatkichlarni oʻrganishdan boshlanadi. Bu koʻrsatkichlar quyidagilardan iborat: 
1.
Bozor hajmi. 
2.
Raqobat miqyosi (mahalliy, regional, dunyo). 
3.
Bozorning oʻsish sur’atlari va uni rivojlanishining qaysi bosqichda 
Tarmoq va raqobat tahlili 
Tarmoq pogʻonalari 
Tahlil pogʻonalari
Tarmoq atrofining asosiy 
iqtisodiy tarifini aniqlash. 
Harakatlantiruvchi kuchlarni 
identifikasiya qilish.
Raqobat darajasini baholash. 
Kompaniyaning tarmoqdagi 
Raqobat mavqeini baholash. 
Tarmoqni kompleks 
jozibadorligi haqida xulosa. 
Kompaniyaning vaziyat 
tahlili. Tahlil pogʻonalari 
Zamonaviy strategiyaninh 
yaroqlik darajasini 
baholash. 
SWOT tahlili oʻtkazish. 
Firmaning nisbiy raqobat 
mavqeini baholash. 
Kompaniyaning nisbiy 
baho mavqei va 
raqobatbardoshligini 
baholash 
Identfikatsiya / Kompaniya strategk koʻrishini baholash 
Кalit davrlar: 
Kompaniyada amal qiladigan muqobillikka ega 
Arzigulik raqobat ustunligiga erishishning ega maqbul yoʻli? 
Strategiyani shakillantirish 
Yechim mezonlari 
Strategiya vaziyatni qanchalik yaxshi hisobga oladi? 
Qanchalik raqobat ustunligiga erishishga yordam beradi? 

---

23 
ekanligi. 
4.
Raqobatchilar soni va ularning hajmi. 
5.
Haridorlar soni va ularning moliyaviy imkoniyatlari. 
6.
Integratsiya qaerga qarab ketayapti? 
7.
Texnologik oʻzgarishlarning yoʻnalishi va sur’atlari. 
8.
Tarmoqqa kirish va undan chiqish osonligi. 
9.
Raqobatchilarning mahsuloti va xizmatlarining tabaqalanish darajasi. 
10.
Kompaniyaning ishlab chiqarish hajmi, transportirovka qilish , marketing 
va reklamani tashkil qilishda tejamkorlikka erishish imkonining borligi. 
11.
Tarmoqdagi «oʻqitish / tajriba» egri chizigʻi ijobiy tendensiyaga egami? 
12.
Tarmoqqa zarur boʻlgan kapital sarmoyalar qoʻyilyaptimi? 
13.
Tarmoqdagi daromad darajasi umumiy daromad darajasidan pastmi yoki 
yuqorimi? 
Ushbu koʻrsatkichlar boʻyicha sohaning «portretini» tuzib, soʻng uni tahlil qilib 
chiqish maqsadga muvofiqdir. Buning uchun ushbu jadvalda ayrim iqtisodiy 
koʻrsatkichlarning strategik jihatdan muhimligiga doir maʼlumotlar keltirilgan. 
3.1-jadval 
Tarmoqdagi asosiy iqtisodiy koʻrsatkichlarning strategik ahamiyati 
Koʻrsatkich 
Koʻrsatkichning strategik ahamiyati 
Bozorning 
kattaligi 
Kichik bozorlarda katta va yangi raqobatchilarni jalb qilish 
tendensiyasi 
kuzatilmaydi; 
katta 
bozorlar 
muayyan 
tarmoqlarda raqobatli ustunlikni mustahkamlash maqsadida 
turli 
kompaniyalarni 
sotib 
olmoqchi 
boʻlgan 
korporatsiyalarni oʻziga jalb qiladi. 
Bozor 
hajmining 
ortishi 
Jadal sur’atlar bilan oʻsish yangiliklarga olib keladi, 
oʻsishning sekinlashishi esa raqobatni kuchaytiradi va zaif 
raqiblarni kurashdan chiqarib tashlaydi. 
Ishlab 
chiqarish 
quvvatlarining 
ortiqchaligi 
yoki 
tanqisligi 
Ortiqcha ishlab chiqarish quvvatlari xarajatlarni koʻpaytirib, 
daromadni kamaytiradi, ularning tanqisligi esa xarajatlarga 
oid teskari tendensiyalarga olib keladi. 
Tarmoqning 
daromadliligi 
Yuqori daromadli tarmoqlar ham yangiliklarga olib keladi 
Kirish/chiqish 
toʻsiqlari 
Yuqori toʻsiqlar mavjud firmalarning mavqeini va ularning 
daromadlarini himoya qiladi, toʻsiqlar past boʻlganda esa 
yangi firmalarning kirib kelishi ularga salbiy ta’sir qiladi 
Tovar 
xaridorlar 
uchun qimmat 
Koʻpchilik xaridorlar tovarni eng past narxlarda sotib 
oladilar 
Standartlashtirilgan 
tovarlar 
Xaridorlar bir sotuvchidan boshqa sotuvchiga oson utishlari 
mumkin 
Texnologiyaning 
tez oʻzgarishi 
Texnologiya va asbob-uskunalarga ajratilgan investitsiyalar 
ularning eskirib qolishi tufayli uzini oqlamay qolishi xavfi 
kuchayadi. 
Kapitalga 
Katta talablar investitsiyalarga oid qarorlarga tanqidiy 

---

24 
qoʻyilgan talablar 
munosabatda boʻladi, investitsiyalash momenti muhim 
boʻlib boradi, kirish va chiqish toʻsiqlari kuchayadi. 
Vertikal 
integratsiya 
Kapitalga qoʻyilgan talablar kuchayib boradi, kupincha 
raqobatli differensiatsiya xhamda integratsiya darajasi 
turlicha 
boʻlgan 
firmalar 
oʻrtasidagi 
qiymat 
differensiatsiyasi kuchayadi 
Koʻlamdan tejash 
Narx boʻyicha raqobatlashish uchun zarur boʻlgan bozor 
hajmlari kattalashadi. 
Tovarning 
tez 
yangilanishi 
Tovarning hayot sikli qisqaradi