Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti samarqand filiali iqtisodiyot fakulteti

-
 
sotib oluvchi kompaniyalar orqaga tomon vertikal integratsiyalanish 
xavfidan foydalana olmaganda. 
Beshinchi raqobatchi kuch tovarning urnini bosuvchi mahsulotlarning paydo 
boʻlish xavfidir. Tovarning oʻrnini toʻliq bosa oladigan mahsulotlarning mavjudlgi 
jiddiy xavf tugʻdiradi va kompaniyaning narxlarini hamda daromadlarini cheklab 
qoʻyadi. Ammo, agar kompaniya mahsulotlarining oʻrnini bosa oladigan tovarlar 
kam boʻlsa, kompaniya narxlarni oshirishi va qoʻshimcha daromad olishi mumkin. 
Kompaniyaning strategiyasi bu faktdan foydalana olishi lozim. 
Tarmoqdagi raqobat darajasiga koʻra quyidagilarga boʻlinadi: 
1.
Shavqatsiz raqobat 
2.
Intensiv raqobat 
3.
Meʼyordagi raqobat 
4.
Jalb qiluvchi zaif raqobat 
Bozorga yangi kirib kelgan firma yangi ishlab chiqarish quvvatiga ega boʻlishi, 
ayrim hollarda kattagina resurslarga ega boʻlishi mumkin. Bunday firmalar bozorda 
oʻz oʻrnini topib egallash uchun kurashadi. Bozorda yangi raqobatchining paydo 
boʻlishi quyidagi omillarga bogʻliq: 
1.
Bozorga kirish yoʻlidagi toʻsiqlar: 
•
Bozorda ishlayotgan kompaniyalarning reaksiyasi: 
•
Bozorga kirish yoʻlidagi toʻsiqlar quyidagicha boʻladi: 
•
Ishlab chiqarish miqiyosining tejamkorligi (bunday ustunlik bozorda 
ishlayotgan katta hajmga ega boʻlgan kompaniyalarda boʻladi. Yangi firma esa 
bozorga birdaniga katta hajm bilan chiqolmaydi). 
•
Texnologiya va NOU XAU ga erishishning imkoniyati yoʻqligi: 
•
«Oʻqitish/Tajriba» egri chizigining samarasi: 
•
Xaridorlarning ma’lum markalariga moyilligi: 
•
Korxona hajmlariga bogʻliq boʻlmagan xarajatlarning teng emasligi:

---

28
•
Sotish kanallariga kira olish: 
•
Nazorat qiluvchi organlarning harakatlari (litsenziya, ruxsatnomalar) 
•
Tariflar va tarifdan tashqari cheklashlar (dempingga qarshi qonunchilik, 
mahalliy firmalarning majburiy qatnashishlari)