Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti ayubjonov a. H., Salixodjayeva u. A. Moliya statistikasi

1. Mutloq qo‘shimcha o‘sish yoki kamayish
 
- har qaysi keyingi davr 
darajasidan boshlang‘ich yoki o‘zidan oldingi davr darajasini ayirish yo‘li bilan 
aniqlanadi.

zam. 
q u
i 
- u
o
(bazisli usul) 
yoki

zanj. 
q u
i 
- u
i-1
(zanjirsimon usul) 
Bu erda:

- mutloq qo‘shimcha o‘sish yoki kamayish, 
u
i 
- joriy, taqqoslanuvchi davr darajasi, 
u
o
- bazis, taqqoslanadigan davr darajasi, 
u
i-1
- oldingi davr darajasi. 
Bu ko‘rsatkich taqqoslanuvchi davr darajasi taqqoslanadigan davr darajasiga 
nisbatan qancha birlikka katta (kichik) ekanligini ko‘rsatadi. Mutloq o‘zgarish 
ko‘rsatkichi tahlil jihatidan kamchiliklardan holi emas, chunonchi u hodisa 
o‘zgarishidiga intensivlikni yaqqol ifodalamaydi. SHuning uchun ham dinamika 

---

125 
qatorlarini tahlil qilayotganda ular nisbiy ko‘rsatkichlarni hisoblash bilan 
to‘ldiriladi. 
2. O‘sish yoki kamayish koeffitsienti yoki sur’ati
(K
o‘.k.
) - har qaysi keyingi 
davr darajasi boshlang‘ich yoki o‘zidan oldingi davr darajasiga nisbatan qancha 
martaba yoki foizga katta yoki kichik ekanligini ko‘rsatadi. Bu ko‘rsatkichni 
hisoblash uchun har qaysi keyingi davr darajasini boshlang‘ich yoki o‘zidan oldingi 
davr darajasiga bo‘lish, sur’atda esa yana yuzga ko‘paytirish kerak.
К
y
y
100 ёки Т
y
y
100 (базисли усул).
К
y
y
100 ёки Т
y
y
100 (занжирсимон усул).
зам.
i
0
зам.
i
0
занж.
i
i 1
занж.
i
i-1









Joriy davr darajasini bazis davr darajasi bilan taqqoslashdan olingan natija 1 
dan katta bo‘lsa, u joriy davar darajasi bazis davr darajasiga nisbatan necha marta 
ko‘p ekanligini, sur’atda esa necha foiz tashkil etishini anglatadi. Agar kichik bo‘lsa, 
u holda joriy davr darajasi bazis davr darajasining qancha qismini (yoki foizini) 
tashkil qilishini ko‘rsatadi. O‘sish yoki kamayish sur’ati necha protsentga ko‘p yoki 
oz ekanligini aniqlash uchun qo‘shimcha o‘sish yoki kamayish sur’ati aniqlanadi.