Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti ayubjonov a. H., Salixodjayeva u. A. Moliya statistikasi

3. +o‘shimcha o‘sish (kamayish) sur’ati
 
(T) ham ikki usulda aniqlanishi 
mumkin. Birinchi usulda har bir keyingi davr darajasidan boshlang‘ich davr darajasi 
ayirilib, 100 ga ko‘paytiriladi va boshlang‘ich davr darajasiga bo‘linadi: 


Т зам
i
0
0
Т зам
i
0
(y
y ) 100
y
ёки
y 100
y
-100 (базисли усул),





Ikkinchi usulda har bir keyingi davr darajasidan oldingi davr darajasi ayirilib, 
100 ga ko‘paytiriladi va o‘zidan oldingi yil darajasiga bo‘linadi: 


Т занж
i
i 1
i 1
Т занж
i
i 1
(y
y ) 100
y
ёки
y 100
y
-100 (занжирсимон усул).








Agar o‘sish yoki kamayish sur’atlari hisoblangan bo‘lsa, u holda qo‘shimcha 
o‘sish (kamayish) sur’atini quyidagicha aniqlash mumkin: 

t 
=T - 100. 

---

126 
Zanjirsimon qo‘shimcha o‘sish (kamayish) sur’ati ayrim hollarda o‘zgarmas 
yoki muttasil pasayib borish tendensiyasiga ega bo‘lishi mumkin. Ammo bundan 
qo‘shimcha o‘sish so‘nib bormoqda degan xulosa kelib chiqmaydi. Buni isbotlash 
maqsadida 1% qo‘shimcha o‘sish (kamayish)ning mutloq qiymati degan ko‘rsatkich 
hisoblaniladi. Buning uchun mutloq qo‘shimcha o‘sish qiymati zanjirsimon 
qo‘shimcha o‘sish sur’atiga bo‘linadi: 
1 % qiymati = 

zam


zanj
= U
i-1

100 
Qayd qilingan ko‘rsatkichlarni hisoblash tartibini O‘zbekistonda ishlab 
chiqarilgan elektr energiya ma’lumotlari misolida ko‘rib chiqamiz (6.1-jadval). 
6.1-jadval 
O‘zbekiston Respublikasi to‘lov terminallari orqali amalga oshirilgan