Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti ayubjonov a. H., Salixodjayeva u. A. Moliya statistikasi

Tijorat ssudalari nazariyasi
. Ushbu nazariyaning negizi XVIII asr Angliya 
bank amaliyotiga borib taqaladi. Bu nazariya vakillari tijorat banklari likvidliligi 
uning aktivlarini qisqa muddatli ssudalarga joylashtirilgan paytda saqlanishini 
ta’kidlaydilar. Bu ssudalarning qisqa muddatliligi, aylanish tezligi, daromadliligi 
inobatga olingan. Boshqacha qilib aytganda, banklar tovarlar harakatining ishlab 
chiqarishdan, to uning iste’moligacha bo‘lgan bosqichlarni moliyalashtirishni 
ko‘zda tutadi. 
Joydan-joyga ko‘chirish nazariyasi.
Bu nazariyaga asosan, bank o‘z 
aktivlarini ko‘chira olishi yoki boshqa kreditorlarga hamda investorlarga naqd pulga 
sota olishi bilan likvidli bank bo‘lishi mumkin. Agar tovarlar bilan ta’minlangan 
ssudalar o‘z vaqtida qaytmasa u holda bank bozorda ularni naqd pulga sotishi 
mumkin, agar ssuda mablag‘lariga muhtojlik sezilsa, banklar Markaziy bank orqali 

---

76 
qayta moliyalanishi mumkin. Demak, har qanday talabni amalga oshirish uchun 
tijorat banklari har doim aktiv likvid resurslarga ega bo‘lishi kerak. chunki, bularni 
istagan vaqtda sotish mumkin. Markaziy bank aktivlarni erkin sotib olsa, shubhasiz, 
bank tizimi likvidli hisoblanadi. Uzoq vaqtgacha oson sotiladigan qimmatli 
qog‘ozlarni istagan vaqtda oson sotish mumkin, shuning uchun ularni odatda 
ikkinchi darajali zaxiralar deb qarashadi. Yo‘qotishlarsiz almashadigan ikkinchi 
darajali zaxiralar: 
*
yuqori sifatli; 
*
qisqa muddatda qaytariladigan; 
*
oson sotiladigan kabi talablarga javob berishi kerak. 
Kutiladigan daromad nazariyasi.
Bu nazariyaga ko‘ra, bank likvidliligi 
kreditlarini qaytarishni to‘lovlar grafigiga kelajakda qarz oluvchining oladigan 
daromadini qo‘ygan holda, rejalashtirsa bo‘ladi. Bu nazariya yuqoridagi 
nazariyalarni rad etmaydi, u shuni ta’kidlaydiki, qarz oluvchilar daromadlari 
kreditlarni qaytarish bilan xarakterlanadi. Ushbu nazariyaga ko‘ra, bank likvidliligi 
kreditlarni va investitsiyalarni qaytarish muddatlarini o‘zgartirish yo‘li bilan ta’sir 
etish mumkin. 
Qisqa muddatli kreditlar, uzoq muddatli kreditlarga qaraganda likvidliroq, 
iste’mol krediti esa, ipoteka kreditidan ko‘ra likvidliroqdir.