XI BOB
AHOLINING TU RM USH DARAJASI VA DAROMAD LARI
HAMDA UNI DAVLAT TOM ONIDAN TARTIBGA SO LISH
11.1. Turmush darajasi tushunchasi va ko‘rsatkkhlari
Aholining farovonlik darajasini ifodalash uchun «turmush darajasi*, «xalq
farovonligi*, «turmush faoliyati xavf&zligi*, «turmush tarzi*, «mehnat faoliyati
sifati*, «turmush sifati* kabi turli xil tushunchalar qo'llaniladi. Ba’zan turli
atamalar bir mazmunni anglatsa, boshqa hollarda ular o'rtasidagi farq muayyan
xaraktcr
kasb etadi, mazmuni sezilarli darajada farq qiladi. Shu bilan birga,
mazkur tushunchalaming o‘zaro bog'liqligini qayd etish lozim.
O'zbekistonda aholining moddiy, ma’naviy, ijtimoiy ehtiyojlari qondirilish
darajasini ifodalaydigan «tunnush darajasi* atamasi kengroq qo'llaniladi. Bunday
tavsif ko'proq turmush darajasi statistikasini xarakterlaydi. Shu bilan biiga
turmush darajasi - ko'plab omillar yig'indisi ta ’sirida bo'lgan o'zgaruvchan
jarayondir. Turmush darajasi muntazam o'zgarib turadigan turli ne’matlarga
bo'lgan ehtiyojlaming
tarkibi va darajasi bilan, boshqa tomondan, ehtiyojni
qondirish
im koniyatlari, tovarlar va xizm atlar bozoridagi holat, aholi
daromadlari, mehnatkashlaming ish haqi bilan belgilanadi.
142
Ammo
ish haqi miqdori ham, turmush darajasi ham ishlab chiqarish
va xizm at ko'rsatish sohalari sam aradorligining k o ia m i,
ilm iy-texnik
taraqqiyot darajasi, aholining m adaniy-m a’rifiy saviy^si va tarkibi,
milliy
xususiyatlar, siyosiy hokimiyatga bog‘liq
(11.1-rasmga qarang).
70-80-yillarda «turmush tarzi* tushunchasi keng qoilanilgan. Bunda hayot
faoliyatining sifat ko‘rsatkichlari «turmush tarzi*, miqdor ko‘isatkichlari esa
♦turmush darajasi* bilan ifodalangan. Shuningdek, aholining tunnush darajasini
xarakterlovchi boshqa atamalar va tushunchalar mavjud. Turmush
darajasin in g
eng mufassal talqini quyidagicha: turmush darajasi - bu jismoniy, ma’naviy
va ijtimoiy ehtiyojlaming rivojlanish darajasi, qondirilganlik miqyosi va ulami
qoniqtirish uchun yaratilgan imkoniyatlami aks ettiruvchi kompleks ijtimoiy-
iqtisodiy kategoriyadir. Bunday talqin turmush darajasining
sifat va miqdor
ko'rsatkichlarini yanada to‘liqroq ifodalashga imkon yaratadi.
Turmush darajasi inson (aholi) hayot faoliyatining m aiu m bir qirrasi
to‘g‘risida tasawur beradigan ko‘rsatkichlar tizimi bilan belgilanadi. Turmush
darajasi to‘g‘risida batafsil m aium ot olish uchun aholi daromadlari va ehtiyojlari,
iste’mol
darajasi va tarkibi, uy-joy, mol-mulk, madaniy-maishiy buyumlar
va boshqalar bilan ta’minlanganlik darajasini chuqur o‘iganish lozim.
Turm ush darajasini ifodalovchi ko‘rsatkichlar tu rli-tum an bo‘lib,
tu rm u sh darajasi kontseptsiyasi b ilan uzviy b o g iiq .
Ayrim m uhim
ko'rsatkichlar 11.1-jadvalda keltirilgan.
11.1-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: