Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov q. X., Xolmominov sh. R

Turmush darajasining asosiy ko'rsatkichlari
Ubah (o'rtmchm)
Miiy daromad hajmi
Iste’mol fondnng miiy daromaddagi ulushi
AhoWng nominal daromadJari
AhoS ion boshiRB to V ri keladjRan real daromad
Ish haqi fondi
O'rtacha va eng lam ish haqi
Tadbiricortikdan olinadigan daromadlar
Ahoh jon boshjga to‘g‘ri keladigan tadbrkoriikdan 
olinadigan o'rtacha daromad
Pe/aty* fandlari hajmi
Prm slym itf ohlmchu
w
eng kmm miqderiari
Tovar aylanishi hapni
Aholi ion bashjRa to‘«‘ri keladiRan tovar ayfanishj
Bajarigan xcmatlar hajmi
Aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan xizmatlar 
saknog'i
Uy-joy fondhing hajmi
Bir knhiga to*g‘ri keladigan uy-joy hajmi (kv.m., 
xona)
Iqtsodiyot tannoqlarida sh bilan band 
ahoiiniiR soni
Iqtisodiy fad aholi tarkibida bandhr va ishsidar 
saknos'i
Aholining jamg'armalari
Jamg'armaning o'rtacha miqdori
Aholnng tabiiy ko‘peyishi
Yashash davri
Ko'rsatkichlar alohida belgilar bo‘yicha quyidagi turkumlaiga ajratiladi: 
umumiy va xususiy; iqtisodiy va ijtimoiy-demografik; obyektiv va subyektiv; 
qiym at va natural; m iqdor va sifat; iste’m ol proportsiyasi va tarkibi 
ko‘ rsatkichlarlari; statistik ko'rsatkichlar va boshqalar.
143

---

Turmush darajasi ko‘rsatkichlari umumiy va xususiy turlarga ajratiladi. Umumiy 
ko'rsatkichlarga 1) milliy daromad; 2) iste’mol fondi (iqtisodiyot tarnioqlarining 
bevosita iste’moiga yo'naltirilgan mahsulotlari); 3) milliy boylildar iste’mol fondi 
(to'plangan iste’mol mulklari — turar joyiar, madaniy-maishiy binolar, buyumlar) 
kabilaming aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan ulushi kiritiladi. Bu ko‘isatkichlar 
jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotining umumiy darajasini ifodalaydi.
Xususiy ko'rsatkichlardan
1) iste’mol darajasi va usullari; 2) mehnat 
sharoitlari; 3) turar joy ta’minoti va maishiy qulayliklar; 4) ijtimoiy-madaniy 
xizmat ko'rsatish darajasi; 5) bolalarni tarbiyalash sharoitlari; 6)ijtimoiy 
ta’minot va boshqalami keltirib o'tish mumkin. Mazkur ko‘rsatkichlar ijtimoiy 
taraqqiyot bilan bogiiq, ammo aholi (mehnatkashlar)ning m aium guruhlari, 
hudud va boshqalar bo'yicha aniqlashtirilgan.
Iqtisodiy ko‘ rsatkichlar
inson va jamiyat hayotining iqtisodiy jihatlarini, 
ehtiyojni qondirishning iqtisodiy imkoniyatlarini ifodalaydi. Jamiyat iqtisodiy 
taraqqiyoti va har bir insonning farovonligi (nominal va haqiqiy daromadlar, 
ish bilan bandlik va boshqalar) darajasini aks ettiruvchi ko‘rsatkichlar iqtisodiy 
ko‘rsatkichlar sirasiga kiritiladi. Bu ko‘rsatkichlar ishchi kuchini (aholini) 
takror ishlab chiqarish bilan uzviy bogiiq b o iib , uning iqtisodiy asoslarini 
ochib beradi. Bu, ayniqsa, ah o li d a ro m a d la ri salm o g 'i va u larni 
differentsiatsiyalashda yaqqolroq namoyon boiadi.
Ijtim oiy-dem ografik ko'rsatkichlar
aholining yoshi, jinsi, kasbiy- 
malakaviy tarkibini, ishchi kuchini jism oniy takror ishlab chiqarishni 
ifodalaydi. Ular ijtimoiy ko'rsatkichlarda o ‘z aksini topadi va ijtimoiy soha, 
umuman, iqtisodiyot taraqqiyoti bilan mustahkam aloqada. Bu omillar 
aholishunoslikning tabiiy asoslari, ya’ni aholi, uning ayrim guruhlari sonining 
o'zgarishi, umr ko'rish davri haqida tasawur hosil qiladi.
Ko'rsatkichlaming 
o y’ektiv
va 
suy’ektiv
turlaiga boiinishi insonlar hayot 
faoliyatidagi o'zgarishlami asoslash zarurati bilan izohlanadi. Obyektiv ko'rsatkichlar 
obyektiv (iqtisodiy, texnik va hokazo) bazaga ega bo'lsa, subyektiv ko‘rsatkichlar 
aholi guruhlari yoki alohida shaxslaming mehnat, oilaviy munosabatlar, daromadlar, 
ish, turmush tarzi va shu kabilardan qoniqishi bo'yicha hisobga olinadi.
Qiymat va natural ko1 rsatkichlar.
Qiymat ko'rsatkichlari barcha daromad 
ko'rsatkichlari va pul ko'rinishidagi boshqa ko'rsatkichlar (tovar aylanishi, 
xizmatlar, tashishlar, pul jamg'armalari va qo'yilmalari va hokazolarning 
hajmi)ni o‘z ichiga oladi.
Natural ko'rsatkichlar
natural birliklarda (dona, kv.m., kub m. va 
hokazolar) oichanadigan muayyan moddiy ne’matlar va xizmatlar - oziq- 
ovqat mahsulotlari, energiya iste’moli, mol-mulk, turar joyiar, madaniy- 
maishiy tovarlar ta ’minotining hajmini ifodalaydi.
Turmush darajasini ifodalashda 
miqdor va sifat ko'rsatkichlari
muhim 
ahamiyatga ega. 
Miqdor ko'rsatkichlari
muayyan moddiy ne’matlar va xizmatlar 
iste’mol hajmini aniqlaydi. 
Sifat ko'rsatkichlari
esa aholi farovonligini sifat
144

---

jihatdan baholash imkonini beradi. Ular moddiy ne’matlar, xizmatlar iste’mol 
tarkibi, ovqatlanish, m aium ot, malaka, uzoq muddatga muljallangan ijtimoiy- 
maishiy buyumlar bilan ta’minlanganlik darajasi kabilami o‘z ichiga oladi.