Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali qishloq xo’jaligi mahsulotlarini saqlash, qayta ishlash va mexanizasiya kafedrasi

passiv
yoki 
inertli
va 
aktiv
xillarga 
bo’linadi. Passiv yoki inertli aralashmalar paxta pallalarining sirtida bo’lib, yengil 
silkitganda-paxtadan oson ajraladi. Aktiv aralashmalarning paxtadan ajralishi qiyin 
bo’ladi. Aktiv aralashmalarni paxtadan ajratish uchun ularni avval passiv holatga keltirish 
kerak. SHuning uchun paxta tozalash mashinalarini tanlashda aralashmalarning 
xarakteriga va ularning chigitli paxtaga qanday yopishganligiga qarash kerak. 
Paxtani xas-cho’plardan tozalash mashinalari qoziqli barabanlar sektsiyasi va arra 
barabanlar sektsiyasidan iborat bo’ladi. Mayda xas-cho’plar qoziqli barabanlar 
sektsiyasida yirik aralashmalar esa arrali barabanlar sektsiyasida yaxshi tozalanadi. 
Paxta tozalash mashinalari ish unumi va tozalash effekta (chigitli paxtadan xas-
cho’p, o’luk va puch chigitlarni ajratish qobiliyati) bilan xarakterlanadi. Mashinaning 

---

tozalash effekta mashinaga tushgan paxtadan ajratilgan aralashma massasining paxtada 
bo’lgan barcha aralashma massasiga nisbati bilan protsent hisobida aniqlanadi. 
Mashinalarning tozalash effektiga ularning ish unumi, chigitli paxtaning namligi va 
iflosligi katta ta’sir qiladi. Mashinalarning ish unumi eng yuqori tozalash effektiga moslab 
oshiriladi. CHigitli paxtaning namligini normal darajagacha kamaytirilganda tozalash 
effekti ko’payib, iflos qo’shilmalarning paxtadan ajralishi osonlashadi va ko’payadi. 
Namligi normal darajadan yuqori bo’lgan chigitli paxtani tozalaganda mashinaning 
tozalash effekta kamayishidan tashqari shu paxtaning tolasida qo’shimcha nuqsonlar ham 
ko’payadi. Buni TSNIIXProm ma’lumotlaridan ko’rish mumkin (1-jadval). 
1-jadval
Toladagi nuqson va ifloslikning chigitli paxta namligiga 
qarab o’zgarishi 
CHigitli paxtaning