Toshkent arxitektura qurilish instituti

 
 
4.8. Tannarxning muhandislikka oid tahlili 
 
Amerikada  qurilishlarda  qiyin  tarjima  qilinuvchi  atama  – 
Value 
Engineering
  atamasidan  keng  miqyosda  foydalaniladi  (keyingi  o‘rinlarda  bu 
atama 
Muhandislik tahlili
 – MT
 deb keltiriladi), bu atama orqali har bir chiqim 
(sarf  –  harajat)  sifatidagi  yechimlarini  tizimli  tarzda  tahlil  qilish  va  uni 
kamaytirishga  qaratilgan  tuzatishlar  kiritish  tushuniladi.  Quruvchilar  bundan 
loyihani  takomillashtirilishlari  uchun  qo‘shimcha  qurol  sifatida  xizmat  qiladi. 
Bunda,  so‘zsiz  ravishda,  bajariluvchi  ishlar  darajasining  pasaytirilishi, 
inshootning  foydalanishga  oid  sifati  yoki  mulk  egasining  boshqa  shu  kabi 
talablari  bo‘yicha  har  qanday  ko‘rinishdagi  sifatga  salbiy  ta’sir  ko‘rsatadigan 
o‘zgartirishlar kiritishi bundan mustasno. Ushbu muhandislik tahlil qiymatning 
pasaytirilishi (
cutting cost
) bo‘yicha chora–tadbirlardan farq qiladi.  
Muhandislik  tahlili
da,  sifatni  pasaytirmagan  holda,  qiymatni  pasaytirish 
mumkin bo‘lgan yechimlarni topish maqsadida Loyihaning barcha qism, chizma 
va texnik shartlari o‘rganib chiqiladi.  
Tahlil tarkibiga quyidagi masalalar kiritiladi: 

---

166 
 

 
narxlar; 

 
konstruksiya tizimlari va alohida qismlari; 

 
teng  darajadagi  yoki  yaxshiroqlariga  o‘rin  almashtirish  mumkin 
bo‘lgan materiallar; 

 
ishchi kuchlarini boshqa hududlardan jalb qilish; 

 
qurilishning muqobil (
alternativ
) usul (texnologiya)lari; 

 
tashkil qilish va rejalashtirish; 

 
sarflar qiymatining muvofiqligi. 
Ideal holatda Muhandislik tahlilning samarali tizimi loyihalash jarayonida 
mulk  egasi,  me’mor  yoki  muhandis  va  quruvchi  birgalikda  ishtirok  etishi 
holatidan  kelib  chiqadi.  Aks  holda  Loyihaga  o‘zgartirishlar  kiritilishda  bahs–
munozaralar  va  ularning  qiymatga  ta’sir  qilish    ehtimoli  yuzaga  kelishini 
anglatadi. 
Biroq,  qurilishda  ko‘pincha  holatlarda  loyihalash  va  ishlarni  bajarish 
tashkiliy  va  iqtisodiy  jihatdan  o‘zaro  bir–biri  bilan  bog‘li  emas,  turli  xil 
bajaruvchilar  tomonidan  amalga  oshiriladi.  Bunda  albatta,  tuzilmalari  o‘zaro 
uyg‘un  Loyiha–qurish  firmalari  va  boshqalar  bundan  mustasno  etiladi. 
Loyihalovchi  ishlarni  tashkil  qilish  va  ishlar  texnologiyalarining  barcha 
imkoniyatlarini, shuningdek mahalliy shart–sharoitlar va Loyiha qiymatiga ta’sir 
ko‘rsatadigan  boshqa  omillarni  hisobga  olish  darajasida  ishlab  chiqaruvchi  – 
quruvchi  (pudratchi)  bilimlariga  to‘liq  ega  bo‘lmaydi.  Bu  ko‘rinishdagi 
vaziyatlar ko‘proq darajada quruvchiga aniq namoyon bo‘ladi, bunda shartnoma 
tuzilganidan  keyin,  unga  loyiha  yechimlarini  tahlil  qilish  imkonini  berish  va 
ishlar qiymatini pasaytirish rezervlarini qidirib topishga undash,  o‘z navbatida, 
maqsadga muvofiq darajagacha foyda olinishini yuzaga keltiradi. Jumladan, bu 
hol  tenderda  ish  bajaruvchi  tomondan  ariza  (
oferta
)  berilishi  bilan  ham 
izohlanadi.  

---

167 
 
Tenderda nisbatan pastroq qiymat bergan takliflarni ko‘rib chiqish orqali, 
taqdim  etilgan  shartnoma  talablarida  o‘zgartirilgan  yechimlar  o‘z  aksini 
qanchalik topganligini baholash talab qilinadi. Pudratchi qurilish uchun kerakli 
materiallar,  ishchi  kuchi,  qurilmalar  qiymatini  tahlil  qiladi,  mulk  egasi  esa  – 
pudratchilarning  bajariladigan  ishlari  qiymatini,  umumiy  holda  daromadlarni, 
foydalanish  qiymati  va  energiya  resurslari  qiymati  va  shu  kabilarni  qarab 
chiqadi. Haqiqiy qiymatlarning sarflangan qiymatlarga nisbati mulk egasi nuqtai 
nazaridan Muhandislik tahlil indeksida o‘z aksini topadi: