Toshkent arxitektura-qurilish instituti rahimov qodir ergashevich kommunal infratuzilma

shaxslar guruhi 
sifatida belgilash mumkin. 
Tashkilot deb atalishi uchun qandaydir guruh quyidagi majburiy talablarga 
javob berishi kerak: 
- juda bo’lmaganda, o’zini ushbu guruhning a`zosi deb hisoblaydigan ikkita 
shaxsni mavjud bo’lishi; 
- juda bo’lmaganda guruhning barcha a`zolari o’zlari uchun umumiy deb 
qabul qilingan bitta maqsadni mavjud bo’lishi; 
- maqsad (maqsadlar)ga erishish uchun birgalikda ishlaydigan guruh 
a`zolarining mavjud bo’lishi. 
Tashkilot a`zolari erishishga harakat qiluvchi maqsadning mavjudligi uning 
muhim alomati hisoblanadi. Maqsad ularni birlashtiradi va jipslashtiradi, 
tashkilotni mavjud bo’lishiga ma`no, uning harakatlariga aniqlik, aniq yo’nalish 
beradi. Maqsadsiz tashkilot bo’lmaydi va bo’lishi ham mumkin emas. 

---

94 
7.2-§. Korxona tashkiliy tuzilmasini optimallashtirish omillari 
 
Har bir korxona ishlab chiqarish bo’linmalari, boshqaruv organlari va 
korxona xodimlariga xizmat ko’rsatuvchi tashkilotlardan iborat bo’ladi. Tuzilma 
tushunchasini korxonaning tarkibi, tuzilishi sifatida ko’rib chiqish mumkin. 
Korxona qanchalik yirik bo’lsa, uning ishlab chiqarish tuzilmasi shunchalik 
murakkab bo’ladi. 
Kommunal infratuzilma korxonalarining umumiy va ishlab chiqarish 
tuzilmalari mavjud. 
Ishlab chiqarish bo’g’inlari, korxona boshqaruvi hamda xodimlarga xizmat 
ko’rsatuvchi tashkilotlar, ularning miqdori, kattaligi va egallab turgan maydoni, 
xodimlarining soni va ishlab chiqarish imkoniyatlari 
korxonaning umumiy 
tuzilmasini
ifodalaydi.
Ishlab chiqarish tuzilmasiga asosiy, yordamchi va xizmat ko’rsatish 
jarayonlari amalga oshiriluvchi sex va uchastkalar kiritiladi. 
Ishlab chiqarish tuzilmasi korxona umumiy tuzilmasining bir qismidir. U 
sex, uchastka va xizmat ko’rsatuvchi xo’jaliklar shaklidagi ishlab chiqarish 
bo’linmalaridan iborat bo’ladi hamda ularning mahsulot ishlab chiqarish 
jarayonidagi o’zaro munosabatlarini, mehnat bilan band bo’lgan xodimlari soni, 
asbob-uskunalari qiymati, egallab turgan maydoni va hududiy joylashuvini aks 
ettiradi. 
Asosiy obyektlarda va ishlab chiqarish uchastkalarida ishlab chiqarish 
jarayonining asosiy – xom ashyo va yarim tayyor mahsulotlarni tayyor mahsulotga 
aylantirish bosqichi yoki mahsulot, yo uning bir qismini tayyorlashning bir qator 
bosqichlari amalga oshiriladi. 
Yordamchi sexlar asosiy ishlab chiqarishni asbob-uskunalar va energiya 
bilan ta`minlaydi hamda uskunalarni ta`mirlash (ta`mirlash, uskunalar sexlari va 
boshqalar) vazifalarini bajaradi. 

---

95 
Xizmat 
ko’rsatuvchi sex va xo’jaliklar tarkibiga korxonaning 
infratuzilmasini (ombor va transport bo’linmalari, uy-joy-kommunal xo’jaligi va 
hokazo) tashkil qiluvchi bo’linmalar kiradi. 
Ishlab chiqarish korxonalari ishlab chiqarish tuzilmasining uch xil turi 
majud: texnologik, predmetli va aralash. 
Texnologik tuzilmali korxonalarda sexlar va ishlab chiqarish uchastkalari 
texnologik jihatdan bir xillik tamoyili asosida tashkil qilinadi (masalan, suv 
tozalash inshootlari). 
Predmetli tuzilmaga asoslangan korxonalarda har bir sex ma`lum bir 
mahsulot yoki uning bir qismini ishlab chiqaradi (masalan, ichimlik suvi 
tayyorlash inshootlari va hokazo). 
Aralash (predmetli-texnologik) tuzilma tayyorlov obyektlarini texnologik 
tamoyilda, ishlov berish va mahsulot chiqarish obyektlarini esa predmetli tamoyil 
asosida tashkil etishni ko’zda tutadi. 
Quyidagi belgilar boshqaruv tuzilmasini optimallashtiruvchi omillar bo’lib 
hisoblanadi (7.1-jadval). 
Ko’rinib turibdiki, boshqaruv maqsadi, funktsiyalari va vazifalari boshqaruv 
tuzilmasini aniqlovchi eng dastlabki belgilardan hisoblanadi. Shu o’rinda 
ta`kidlash lozimki, ko’pgina hollarda yangi korxona yoki muassasalarni tuzish 
paytida avval boshqaruv bosqichlari va bo’g’inlarining tarkibi, boshqaruv apparati 
shtatlari belgilanadi, so’ngra ular o’rtasida funktsiyalar taqsimlanadi.