|
Qarorda “cheklovchi omil” printsipini inobatga olinganligi.
Bunda bir
nechta alternativalar ichidan muhimi tanlab olinayotganda odam cheklovchi yoki
hal qiluvchi omillarga e`tibor berib ularni aniq anglashi kerak.
82
6.5-§. Boshqaruv qarorlarini optimallashtirish usullari va ular bajarilishini
tashkil etish
Boshqaruv qarorlarining asosi deb optimal variantga eng yaqin bo’lgan, eng
zo’r variant qabul qilinadi. Bu variant mehnatni, moliyaviy-texnik resurslarni va
vaqtni eng kam sarf qilgan holda, korxonadagi mavjud holat haqidagi mantiqiy
axborotlarni yig’ib, tahlil qilish orqali kelib chiqadi.
Optimal qarorni yoki unga yaqin qarorni tanlashda kerakli usul va uslubni
qo’llash darkor. Boshqaruv amaliyotida qarorlarni qabul qilish va ular bilan
ishlashning quyidagi usullari mavjud:
- tizimli-iqtisodiy va ijtimoiy tahlil, statistik javoblar va baholar usuli;
- variantli qatorlarning, ya`ni reja - ishlab chiqarish kabi modellarni tahlili,
rivojlanish tendentsiyalarini va ishlab chiqarishning mavsumiy xarakterini aniqlash
usuli;
- tajriba javoblarini statistik tahlilini o’z ichiga olgan, tajribaviy
modellashtirish usuli. Yechilayotgan muammolarni, jarayonlarni modellashtirish
usuli, elektron hisoblash va iqtisodiy-matematik metodlar orqali bajarilsa, xo’jalik
yurituvchi subyektning faoliyatidagi kamchilik va yutuqlarini optimal ravishda
kuzatish mumkin.
- matematik dasturlash usuli;
- maqsadlarni baholash va kutilayotgan xavf nazariyasi usuli. Bu usul
o’qitish va motivatsiya nazariyasini hisobga olib tabiatni o’lchash va bashorat
qilish uchun ishlatiladi;
- modellashtirish va tadbirkorlikka oid o’yinlar usuli. Bu usul kompyuterlar
ishlatilishini taqozo etadi;
- noaniqlik sharoitida individual qaror qabul qilishga har-hil yondashishlarni
o’z ichiga olgan qidirishlar nazariyasi;
- xarajatlar usuli. Bu usul ya`ni, axborotlar yig’ish, tahlil qilish va ishlatish
juda ko’p mablag’ talab etadi, bunda boshqaruvchi agar bu usul optimal javob
topishga yordam bersa, xarajatlar oldida to’xtashi kerak emas;
83
- noma`lum va noaniq vaziyatlarni baholash va tahlil qilish, odatda, mavjud
ishonchli ma`lumotlar orqali amalga oshiriladi. Bu holda qabul qilinadigan qaror
korxona o’z oldiga qo’ygan maqsadga bog’liq. Ba`zan qaror qabul qilish iqtisodiy-
ijtimoiy tizimining rivojlanish qonuniyatiga va tendentsiyasi, shuningdek tahliliy
hisob-kitoblar asosida amalga oshirilishi mumkin bo’ladi. Boshqa hollarda albatta
muammoning chuqur tahlili va har tomonlama birlashuvi kerak bo’ladi, ya`ni
muammoning turiga qarab kerakli tahlil va hisob-kitoblar o’tkaziladi;
- qaror qabul qilish jarayonini soddalashtirish boshqaruv jarayonidagi
mehnat doirasini pasaytiradi. Agar tizimli tahlil doimo o’tkazilsa, qarorlarni ishlab
chiqish usuli borgan sari soddalashib aniq holatga keladi. Soddalashgan holdagi
qarorlar qabul qilish va ularning samarasini baholash ko’pincha korxona
faoliyatining tahlili takrorlanuvchi holatida qo’llaniladi.
- mutaxassislar bahosi, mutaxassislar tahlili asosida olinadi. Bu narsa
xatolarni oldini olish uchun qilinadi. Shundan so’ng mutaxassislar mavjud qarorlar
ro’yxati, mavjud fikrlar, takliflar va xulosalar bilan tanishib chiqadilar hamda
o’zlarining yakuniy xulosalarini beradilar;
- bir guruh mutaxassislar tomonidan qandaydir qiyin muammoni ijodiy
muhokama qilish. Bu usul jamoa tajribalari va jamoaning bilimlari Boshqaruvning
yechimlariga asoslanishi va shu bilan birga yaxshi g’oyalarning yuzaga kelishiga
muhit yaratish hamda muhokamadagi ishtirokchilarning yaxshi tanlanganligi
alternativ yechimni topishga va muammoni to’g’ri hal qilishga katta ta`sir
ko’rsatadi.
Qabul qilingan qarorlarning maqsadga muvofiq holda bajarilishi uchun
ishlab chiqarish jarayonida maxsus maqsadga yo’naltirilgan dasturlar, tarmoqli
grafiklarni, matritsali boshqaruv tizimini ishlab chiqarish zarur. Bu marosimlarning
3 ta guruhga ajratish mumkin:
Qarorlarni o’z vaqtida bajaruvchilarga yetkazib berish;
Kadrlar va resurslarni optimal joylashtirish, operativ zahiralarni
shakllantirish;
Qarorlarni bajarilishini nazorat qilish.
84
Birinchi guruh marosim - qarorlarni o’z vaqtida bajaruvchilarga yetkazib
berish. Bu yerda uni o’z holiga tashlash mumkin emas. Qarorlarni bajaruvchilarga
bir oy-ikki oyda yetib borishini kuzatish mumkin. Bu holda u o’z faolligini va
mazmunini yo’qotadi. Chunki u kech yetib boradi.
Bajaruvchilarning fikrlarini keng tarqalgan shakllaridan biri ularni qaror
qabul qilishga jalb qilish. Shu asosda ishlab chiqarishning ishtirokchilari qaror
kontseptsiyasi va masalalar yechimlari bilan tanishadilar. Ba`zan shu maqsadda
ishlab chiqarish novatorlari va sardorlaridan komissiya tuziladi. Kelgusidagi ijro
etuvchilar qarorlarni tayyorlashda ishtirok etishadi va bu Yechimlarni haqiqatga
yaqinroq qilishadi. Chunki ular ishlab chiqarish jarayonini chetdagilarga qaraganda
yaxshiroq bilishadi.
Shuningdek, kollektiv ishchilarining muhokamada, seminarlarda, yoki
loyiha rejalashtirishni qabul qilishda qatnashishganida ijobiy natijalarga
erishadilar. Lekin, bu kollektivlilik faqatgina ayrim shartlar bajarilganda amalga
oshiriladi, qachonki yakkaboshchilik va aniq personal javobgarlikka ega bo’lganda
Ikkinchi guruh marosimi - bu kadrlar va resurslar manyovri, shuningdek
operativ rezervlar. Har bir Yechim moddiy ta`minotga muhtoj bo’lib, odamlarning
qayta oriyentatsiyasi va ularning qayta tayyorlashga va almashtirishga to’g’ri
keladi.
Shuning uchun ishlab chiqarishdagi yirik dasturlarning realizatsiyasi va
ishlab chiqarishni qayta qurish ishlarining uslub va formalarini keskin o’zgarishiga
olib keladi. Bu kadrlar strukturasiga ham ta`sir ko’rsatadi.
Uchinchi marosimlar guruhi - bu nazorat, ya`ni chuqur malakali tahlil.
Tizimli nazoratsiz yuqori natijalarga erishib bo’lmaydi. Boshqaruvning yuqori
darajasida, bunday nazoratni tashkilot aniq maqsadga va kerakli mexanizmga
erishish uchun talab qiladi.
Qabul qilingan qaror
amalda qo’llanib bir natija bermaguniga qadar
qarorning sifatiga baho berish qiyin.
85
Do'stlaringiz bilan baham: | 
